Gripla - 01.01.1993, Blaðsíða 175

UM FORMÁLA ÍSLENSKRA SAGNARITARA
175
‘sniðinn að viðfangsefninu sjálfu’ (bls. 141). Nú er það svo að texta-
fræðin snertir viðfangsefni mitt lítið. Af henni mátti helst hafa stoð í
fáeinum atriðum, t.d. í formála Sverris sögu og íslendingabókar. Eins
og ég segi í forspjalli var viðbætirinn til þess saman settur að auðvelda
mér að ákvarða hvort sami höfundur væri að formála og verki. Fyrir
rannsóknir á bókmenntahefð skipti þessi kafli ekki máli. Af orðum
andmælanda míns um þetta efni sem og aðrar þær athugasemdir sem
hann hefur látið falla um byggingu verksins get ég ekki annað en dreg-
ið þá ályktun að hann hafi alls ekki gert sér grein fyrir rannsóknar-
aðferðum mínum. Þetta kemur svo enn frekar í ljós síðar í orðum hans
þar sem hann lætur í ljós að æskilegt hefði verið að rannsaka sér
‘virkni' og ‘óvirknV ritklifa og 'samruna' þeirra í munn- og bókmennt-
um. Hefðu slíkar rannsóknir verið felldar inn í bók mína, hefði hún
orðið óskapnaður.
2. Skilgreiningar hugtaka
Bjarni Guðnason gagnrýnir skýrgreiningu mína á hugtakinu formáli.
Hann efast um að ‘staðsetning’ skeri úr um hvort ‘eitthvert ritstykki’ sé
formáli eða ekki. Hann er aleinn um þessar efasemdir. Orðin formáli,
forrœða, forspjall, - í fornu máli er latneska orðið prologus oftast not-
að, - kveða skýrt á um hvar þessi hluti verks skuli standa, það er í upp-
hafi verksins. Það skiptir þá ekki máli hvort hann er skrifaður eftir á
og skotið framan við. Flestir höfundar skrifa for- og eftirmála að verk-
um sínum eftir að þau liggja fyrir fullsamin. Og sömu venjubundnu
efnisatriðin koma fyrir í báðum. Þess vegna tek ég dæmi úr eftirmálun-
um en ég fer ekki með þá sem formála, enda þótt ég bendi á að þeir
gegni oft sams konar hlutverki. Gagnrýni Bjarna Guðnasonar á þessu
efni er því mestan part útúrsnúningur og hártogun.
Bjarni Guðnason ber mér á brýn, að ég hlíti ekki skýrgreiningu
minni á formála og rífur úr samhengi umfjöllun mína um bókmennta-
greinar í upphafi ritsins og ber saman við klausu á bls. 203, sem er um
allt annað efni. Þetta eru óvönduð vinnubrögð. Á bls. 384-385 fer ég
nokkrum orðum um þann póst sem kallaður hefur verið ‘formáli’
Sturlungu og segi m.a.: ‘Fyrir Sturlungu er ekki formáli, en milli Sturlu
sögu og Prestssögu Guðmundar Arasonar hefur safnandinn skotið inn
greinargerð sem nefnd hefur verið formáli Sturlungu. Sannast sagna er
hér ekki um að ræða formála í þeim skilningi sem lagður er í það hug-