Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Blaðsíða 112

112
Veggmyndin líkist bakgrunnsmálverkum (e. matte painting) sem eru algeng
í kvikmyndagerð, en áður en tölvutæknin þróaðist voru þau jafnan máluð á
gler. En hér verðum við líka að taka tillit til þess sem Thor nefnir „dáleika
hugarins“. Ímyndunarafl mannsins er í sjálfu sér enn eitt veruleikasviðið í
textanum, sannkölluð tálsýn sem beinist að plastmyndinni af hinu íslenska
kvöldi og bætir inn á hana hafi, síki og gondóla. Samband skynjandans og
hins skynjaða minnir hér á gagnvirkt samband rannsakanda og viðfangs-
efnis í sögum Borgesar og Ecos, sem og dæmi Deleuze og Guattaris af
brönugrasinu og vespunni.
Þegar McHale beitir trompe-l’œil sem bókmenntalegu hugtaki vísar það
til þess að höfundur „blekki vísvitandi lesandann til að halda að innramm-
aður, annars stigs heimur sé grunnheimur frásagnarinnar“.34 yfirleitt er
slíkri blekkingu fylgt eftir með afhjúpun þar sem rétt verufræðileg staða
viðkomandi sviðs kemur í ljós og þar með það stigveldi veruleikasviða sem
um er að ræða. Lokaorðin í tilvitnuninni hér á undan („Fann fyrir sér
steyptan vegginn“) eru dæmi um slíka afhjúpun. Fram að henni er lesand-
inn óviss um hvort útveggur Þjóðleikhússins hafi ummyndast í gegnsæja
plastfilmu eða hvort maðurinn í sögunni sjái ofsjónir. McHale vitnar í bók
sinni til skrifa franska rithöfundarins og fræðimannsins Jeans Ricardou
sem hefur kennt þessa frásagnartækni við breytilegan eða óstöðugan veruleika
(fr. réalités variables).35 Staðreyndin er sú að þótt lesandanum sé gert kleift
að greina milli veruleikasviða eftir á hefur höfundurinn vakið hjá honum
verufræðilegt óöryggi og minnt á að skáldverkið í heild sinni er í eðli sínu
tálsýn.
McHale tekur ýmis fleiri dæmi af verkum þar sem höfundar bregða á
leik með ólík veruleikasvið, til dæmis þegar kyrrstætt veruleikasvið kemst á
hreyfingu eða öfugt, verkum þar sem frásögninni lýkur á öðru veruleika-
sviði en hún hefst á og síðast en ekki síst af verkum þar sem skammhlaup
verður milli veruleikasviða, til dæmis þegar persóna af einu sviði skýtur
upp kolli á öðru. Meðal dæma hans eru lýsingar úr skáldsögunni Í völundar-
húsinu eftir franska rithöfundinn Alain Robbe-Grillet. Sagan hefst á fyrstu
persónu frásögn manns sem er staddur inni í herbergi og lýsir af mikilli
nákvæmni því sem fyrir augu hans ber, meðal annars innrammaðri mynd
af fólki á kaffihúsi. Fyrirvaralítið fækkar fólkinu á kaffihúsinu og barn, sem
34 Brian McHale, Postmodernist Fiction, London og New york: Routledge, 1987, bls.
115.
35 Sbr. Jean Ricardou, „Réalités variables, variantes réeles“, Problèmes du nouveau
roman, París: Seuil, 1967, bls. 23–43.
JÓN KARL HELGASoN