Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Síða 21

20
en Ginzburg gerir samt ekkert tilkall til þess að alhæfa út frá þessu dæmi
um hugarheim ítalskrar alþýðu (þótt hann noti dæmi malarans til að ræða
evrópska alþýðumenningu á árnýöld á almennum nótum). Þvert á móti
ítrekar Ginzburg það hvernig Menocchio var litinn hornauga í nærsam-
félagi sínu þó að „sérviska“ hans hafi verið umborin af flestum.46
Íslensk einsöguritun hefur ekki á eins ákveðinn hátt gert andóf undir-
sáta að viðfangsefni. Þess í stað hafa einsögurannsóknir hér á landi eink-
um fengist við sjálfstjáningu einstaklinga úr hópi alþýðu, tilfinningalíf og
tiltekna þætti menntunar og ritmenningar.47 Þær rannsóknir hafa engu
að síður undirstrikað þá fjölbreytni sem þrátt fyrir allt ríkti í hinu gamla
íslenska landbúnaðarsamfélagi og lagt áherslu á athafnarými einstaklinga
innan formgerða þess. Þær beina sjónum að „frelsi einstaklingsins innan
ákveðinnar menningarheildar“ sem þó er álitin hafa mótandi áhrif á hugs-
un einstaklingsins og gildismat hans.48
Sú samtvinnaða áhersla einsögufræðinga á borð við Sigurð Gylfa
Magnússon og Sigrúnu Sigurðardóttur á að einstaklingurinn sé sam-
tímis frjáls til athafna og mótaður af þeim ólíku menningarheildum sem
hann tilheyrir er einkar frjó leið til að rannsaka einstaklinginn í sögulegu
umhverfi sínu. Þess háttar nálgun getur þó haft þann ókost að upphefja
hina einstöku, þá fáu sem þorðu að ganga gegn hinu viðtekna, á meðan
„hinir“ sátu fastir í fjötrum formgerða og hugarfarslegs forræðis valda-
hópa.49 Tilhneiging íslenskra einsögufræðinga til að nýta einkum persónu-
46 Carlo Ginzburg, The Cheese and the Worms: The Cosmos of a Sixteenth-Century Miller,
London: Routledge & Kegan Paul, 1980.
47 Sjá t.d. Sigurð Gylfa Magnússon, Menntun, ást og sorg: Einsögurannsókn á íslensku
sveitasamfélagi 19. og 20. aldar, Reykjavík: Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands,
1997; Sigrúnu Sigurðardóttur, „Tveir vinir: Tjáning og tilfinningar á nítjándu
öld“, Einsagan – ólíkar leiðir: Átta ritgerðir og eitt myndlistaverk, ritstj. Erla Hulda
Halldórsdóttir og Sigurður Gylfi Magnússon, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1998,
bls. 145–169; Sigurð Gylfa Magnússon og davíð Ólafsson, „‘Barefoot historians’:
Education in iceland in the modern period“, Writing Peasants: Studies on Peasant
Literacy in Early Modern Northern Europe, ritstj. Klaus-Joachim Lorenzen-Schmidt
og Bjørn Poulsen, Kerteminde: Landbohistorisk selskab, 2002, bls. 175–209.
48 Sigrún Sigurðardóttir, „Tveir vinir“, bls. 148; Sigurður Gylfi Magnússon, Menntun,
ást og sorg, bls. 16–17.
49 Þessa tilfinningu skapar t.d. frásögn Sigurðar Gylfa af flökkurum og öðrum kyn-
legum kvistum í „Ávarpi aldamótakonu: Skapandi hugsun í íslensku samfélagi fyrir
og eftir aldamótin 1900“, Dagbók Elku: Alþýðumenning í þéttbýli á árunum 1915–1923
í frásögn Elku Björnsdóttur verkakonu, ritstj. Hilma Gunnarsdóttir og Sigurður Gylfi
Magnús son, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2012, bls. 25–59, sjá einkum bls. 41–51. Það
sama á við um grein Sigurðar Gylfa og davíðs Ólafssonar, „‘Barefoot historians’“,
bls. 175–176.
Vilhelm Vilhelmsson