Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Side 118

117
ÚTdRÁTTUR
„að segja frá […] ævintýrum“. Um leynilögreglusöguna,
lestur, hugarkenninguna og söguna „Ungfrú Harrington og ég“
Menn hafa haft ólíkar hugmyndir um hver hefði verið höfundur fyrstu íslensku
leynilögreglusögunnar en íslensk-kanadíski rithöfundurinn Jóhann Magnús Bjarna-
son hefur oft verið nefndur. Í greininni er því haldið fram að hann hafi fyrst og
fremst nýtt sér form leynilögreglusögunnar til að segja sögur af öðru tagi. Því næst
er gerð grein fyrir hugarkenningunni, sem er talin skýra áhuga manna á leynilög-
reglusögunni, og rætt um gagnrýni á hana. Þá er greind saga eftir Jóhann Magnús,
„Ungfrú Harrington og ég“ sem hefur ekki verið tengd leynilögreglusögum fyrr,
kannað hvað hann sæki til leynilögreglusögunnar í henni og hugað að aðferðum sem
hann nýtir til að stýra lesendum, svo og því hvernig þeir kunna að bregðast við eða
hafa brugðist við, t.d. með því að stunda hugarlestur. Loks verður sagan tilefni til
vangaveltna um íslenska bókmenntasögu.
Með framangreindum hætti er reynt að slá nokkrar flugur í einu höggi: dregnar
eru fram tvenns konar áherslur sem sjá má í hugrænum fræðum, annars vegar á
þróunarsögu og manninn sem hugveru; hins vegar á fyrirbærafræði og manninn sem
skepnu með líkamsmótaða vitsmuni þar sem skynjun og það sem skilningarvitin
nema í skiptum við aðra og umhverfið er til alls fyrst (sbr. líkamsmótaða víxlverkun
og frásagnariðkunartilgátuna). Með greiningunni á sögu Jóhanns Magnúsar er reynt
að veita dálitla innsýn í það samhengi sem lestur manna er hluti af og draga athygli að
ýmsum almennum líkamseinkennum sem koma við sögu þegar lesið er og greinarhöf-
undur telur að skipti síst minna máli en hugarlestur. Loks er reynt að vekja athygli á
ýmsum atriðum sem þörf er að huga að í íslenskri bókmenntasögu, þar á meðal áhrif-
um leynilögreglusögunnar á íslenska höfunda á fyrstu áratugum 20. aldar.
Lykilorð: Jóhann Magnús Bjarnason, leynilögreglusagan, lestur, hugarkenningin,
frásagnariðkunartilgátan
ABSTRACT
“relating […] adventures”. On the detective story, reading,
the Theory of Mind, and the novella “Miss Harrington and I”
While there is no consensus on who wrote the first icelandic detective story, one
name is often mentioned, that of the icelandic-Canadian writer Jóhann Magnús
Bjarnason. in this paper, it is argued that he used the detective story form prim-
arily to tell different kinds of stories. This is followed by a critical discussion of the
Theory of Mind as it is believed by many to explain peoples’ interest in the detective
story. Then Bjarnason’s novella, “Miss Harrington and i”, is analyzed. Although
it has never been linked to detective stories before, elements that Bjarnason takes
from that genre are outlined, and methods he uses to guide and distract the readers
are considered, as well as how readers might react or have reacted, e.g. by mind-
AÐ SEGJA FRÁ [...] ÆVINTÝRUM