Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Síða 145

144
dönsk verslunarskip héldu inn á Miðjarðarhafið í lok 17. aldar og föluðust
eftir salti. Þar með voru þau komin á hættuslóð og lentu sum í höndum
korsara. Joachim östlund sagnfræðingur sem vinnur að rannsókn á þess-
um tíma og athöfnum telur að hátt í þúsund manns kunni að hafa verið
tekin á sænskum skipum og orðið fangar og þrælar í Norður-Afríku. Þetta
var áhættuþáttur í siglingum á Miðjarðarhafi og smám saman var komið
upp sjóðum (d. slavekasse) í danmörku og Svíþjóð (og Hansaborgum í
Þýskalandi) til að leysa út fanga og þræla með skylduframlögum frá útgerð
og sjómönnum og með stuðningi frá konungsvaldi og kirkju.68 Á 18. öld
fækkaði herleiðingunum með því að milliríkjasamningar voru gerðir við
korsararíkin um ákveðið gjald (d. tribut) fyrir óhindraða siglingu þó að
einnig kæmi til harkalegra átaka á köflum.
Af þessum samskiptum urðu til mikil skjöl – sendibréf fanga, söngvar og
áköll, landakort, skipsdagbækur, opinberir samningar og skýrslur danskra
og norskra ræðismanna. En þrátt fyrir þessi miklu ummerki í skjölum og
öðrum heimildum eiga þessi samskipti ekkert rúm í sameigin legri minn-
ingu dana og Svía, þetta er gleymd saga.69 Óvíst er hve vel hún var kunnug
á fyrri tíð þar sem hún snerti fyrst og fremst sjómenn á Miðjarðarhafinu og
fjölskyldur þeirra heima fyrir. Tyrkjaímyndin mætir að vísu þeim sem les
leikrit og önnur skrif Ludvigs Holberg af gaumgæfni enda munaði mjóu
að hann yrði sjálfur herleiddur til Algeirsborgar árið 1715 þegar hann var
á skipi á leið frá borginni Livorno á Ítalíu.70
Það sem hvílir í gleymskunnar djúpi getur hins vegar skotist upp á
yfirborðið ef aðstæður í nútímanum breytast. Á þessu örlaði eftir árásina
á tvíburaturnana í New york árið 2001 þegar stjórnmála- og fræðimenn
tóku að rifja upp að Bandaríkin áttu á fyrsta skeiði sínu í samskiptum og
átökum við múslíma (korsara) í Norður-Afríku.71 Þolinmæðisstarf fræða-
fólks á skjalasöfnum getur einnig búið til glufu á sameiginlegu minn-
inguna og smokrað nýju sjónarhorni inn. Gleymdir atburðir fortíðar geta
líka aukið skilning á því sem nútímamönum er kært. Þannig rannsökuðu
68 Magnus Ressel, Zwischen Sklavenkassen und Türkenpässen. Nordeuropa und die Bar-
baresken in der Frühen Neuzeit, Berlín/Boston: Walter de Gruyter, 2012.
69 Joachim östlund, „När svenskar var slavar i Nordafrika. det svenska slavbegrep-
pet och dess koppling till globaliseringsprocessen under sent 1600-tal och tidigt
1700-tal“, Historielärarnas Förenings Årsskrift 2011, bls. 57–73, hér bls. 58.
70 Bent Holm, Tyrk kan tæmmes. Osmannere på den danske scene 1596–1896, Køben-
havn: Multivers Academic, 2010, bls. 96–97.
71 Sjá t.d. Frank Lambert, The Barbary Wars. American Independence in the Atlantic
World, New york: Hill and Wang, 2005.
ÞoRsteinn helgason