Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Page 163

162
vera mjög valdamikill en aðskilnaðarstofnunin veikburða) eða í kerfislægu
eðli skaðans (óupplýsti prófessorinn getur verið mjög kerfisbundinn). Það
er ekki heldur fjöldi hindrananna (væntanlega gæti ólögmæti hjónabands
eitt og sér dugað til að kúga homma og lesbíur) eða hinir grófari þættir
félagslegra fyrirbæra (stundum þarf að líta til smáatriða háttalagsins til
að koma auga á ranglætið í því).20 Munurinn felst í því að hve miklu leyti
ranglætið hvílir á byggingu stofnananna og hefðanna – til dæmis í því
hvernig valdinu er dreift í þeim – og að hve miklu leyti ranglætið er að
finna í tilteknum athöfnum og viðhorfum einstaklinga þeirra. Kerfislæg
kúgun á sér stað þegar kerfi eru ranglát, ekki þegar ranglætið felst ein-
faldlega í siðferðilegum misbrestum – athöfnum og viðhorfum – tiltekins
geranda.
Á þessu stigi hef ég ekki sett fram nein rök fyrir þeirri niðurstöðu að
kúgunarhugtakið þurfi að „greina“ út frá gerandakúgun og kerfislægri
kúgun. ég hef heldur ekki fært rök fyrir því að slík greining skuli snúast
um misbeitingu eða misskiptingu valds til að valda skaða. ég hef aðeins
lagt það til að kúgunarhugtak sem þróað er eftir þessum leiðum sé gagn-
legt fyrir þá sem vilja skoða vald ríkjandi hópa. ég tel að einstaklings-
hyggjunálgun á vald hópa sé ófullnægjandi vegna þess að stundum er
kerfið sjálft, en ekki einstaklingarnir, vandamálið. Eins er stofnanabundin
nálgun ófullnægjandi vegna þess að hún gerir ekki greinarmun á þeim sem
misnota vald til að gera eitthvað rangt og þeim sem njóta forréttinda en
misnota ekki vald sitt. ég mæli með „blandaðri“ nálgun sem felur ekki í
sér að smætta gerandakúgun eða kerfislæga kúgun niður í hina gerðina. ég
hef valið að nota orðið „kúgun“ yfir báðar gerðirnar.
3. Kúgun hópa
Þegar hér er komið sögu hef ég lagt fram drög að kenningu um kúgun sem
gerir ráð fyrir greinargerðum fyrir réttlæti og fyrir siðferðilega röngum
athöfnum. Hér má svo virðast sem frekari framfarir í skilningi á kúgun séu
háðar því að fram komi staðgóðar gildiskenningar. Sem dæmi um kenningu
um kerfislægt réttlæti hef ég bent í áttina að breiðu frjálslyndissjónarmiði
sem gerir kröfu um að félagslegt kerfi sé þannig að skynsamir jafningjar
gætu samþykkt það. Þessu frjálslyndissjónarmiði (og öðrum skyldum sjón-
armiðum) er ég hliðholl, þótt hægt sé að vera fylgjandi nálgun af því tagi
sem ég hef dregið upp án þess að vera fylgjandi frjálshyggju. Augljóslega
20 Sama heimild, sama stað.
SALLy HASLANGER