Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Side 180

179
við höfum þurft að spyrja hvað „tengi“ ranglátt kerfi við hóp þannig að
úr verði kerfislæg kúgun, þurfum við því að spyrja hvað „tengi“ athafnir
geranda við hóp þannig að úr verði gerandakúgun. Hér er afdráttarlaust
dæmi um notkun tillögunnar til að lýsa gerandakúgun (O = gerandi, V =
fórnarlamb):
O kúgar V sem F með athöfn A í samhengi C ef og aðeins ef í C (V
er F (eða O trúir að V sé F) og (það að vera F (eða að einhver haldi
að viðkomandi sé F) hefur fylgni sem ekki er tilfallandi við það að
verða fyrir siðferðilegu ranglæti af hendi O) og A skapar, viðheldur
eða styrkir siðferðilega ranglætið).
Til dæmis kúgar Óskar Velmu sem konu með því að borga henni minna
en karli í sömu stöðu við Stórfyrirtækið ef og aðeins ef: Í Stórfyrirtækinu
er Velma kona (eða Óskar trúir því að hún sé kona) og það að vera kona
(eða að einhver trúi að viðkomandi sé kona) hefur fylgni sem ekki er tilfall-
andi við það að verða með ranglátum hætti arðrænd af Óskari (þ.e. það að
Velma sé arðrænd er að minnsta kosti að hluta vegna þess að Óskar trúir
því að hún sé kona) og það að Óskar borgi Velmu minna en karli í sömu
stöðu stuðlar að arðráni á henni. Það sem skiptir máli er að það að aðild
að hópnum (eða hópunum) sem um ræðir er þáttur í bestu skýringunni á
ranglætinu. Sem áður þurfum við að flækja tillöguna með því að gera ráð
fyrir annars stigs mismunun í tilviki gerandakúgunar. (ég læt lesandann
um þetta.)
Einhver gæti þó andmælt með því að greinargerð mín komi ekki að
notum vegna þess að það hvort hópaðild skipti máli við að skýra ranglæti
muni alltaf vera umdeilt. Í stuttu máli má segja að greinargerðin gagnist
ekki við að leysa einmitt þann ágreining sem gefur tilefni til að setja fram
greinargerð fyrir hópkúgun.
Að vísu gerir notkun hugtaksins „fylgni sem ekki er tilfallandi“ það að
verkum að ég sit uppi með ýmis heimspekileg áhyggjuefni varðandi slík
tengsl – hvaða aðferð ættum við til dæmis að beita til að greina sundur til-
fallandi fylgni og þá sem ekki er tilfallandi? Reynslan af þeim sýnir engan
mun. Ef munurinn hvílir á staðleysum þurfum við væntanlega skýra aðferð
til að leggja mat á þær staðleysur sem málið snerta. Slíka aðferð er ekki
auðvelt að finna.
Hafið þó hugfast að tilgangur þessarar umræðu hefur ekki verið að gera
grein fyrir þekkingarfræðilegri aðferð eða mælikvarða til að greina kúgun
KÚGUN: RASÍSK oG öNNUR