Peningamál - 01.03.2004, Page 32

PENINGAMÁL 2004/1 31
bréfi til viðmælenda sinna dagsettu 18. desember
2003 sem síðar var gert opinbert.
Meginniðurstaða greiningarinnar sem hér birtist
er sú að staða fjármálamarkaða og mikilvægustu fjár-
málafyrirtækja sé tiltölulega traust og viðnámsþróttur
þeirra til að mæta áföllum sé viðunandi. Á hinn bóg-
inn er fyrirsjáanleg áraun framundan vegna stórfram-
kvæmda næstu árin og við bætist hætta vegna yfir-
spenntra eignamarkaða, þ.e. fyrir fasteignir og inn-
lend hlutabréf. Fasteignaverð virðist þegar hafa náð
hámarki en verð skráðra hlutabréfa hefur hækkað
verulega það sem af er þessu ári eftir methækkanir í
fyrra. Athygli hefur vakið á hlutabréfamarkaði að
fjárfesting banka og skuldsett kaup fárra fjárfesta eru
einkennandi á meðan lífeyrissjóðir og almennir hlut-
hafar hopa samhliða afskráningu félaga. Skráðum
félögum í Kauphöll Íslands fækkaði á síðasta ári og
sú þróun hefur haldið áfram. Vaxandi líkur eru á svo-
nefndri leiðréttingu eignaverðs en lækkun þess veld-
ur minnstum skaða á tímum hækkandi ráðstöfunar-
tekna. Lækkun eignaverðs myndi draga úr eftirspurn
og stuðla að auknu jafnvægi í þjóðarbúskapnum m.v.
núverandi aðstæður. Mesta áraunin fyrir fjármála-
kerfið væri ef samtímis kæmi til umtalsverðrar lækk-
unar eignaverðs og stöðnunar eða samdráttar í ráð-
stöfunartekjum að loknum stórframkvæmdum.
Í nóvember 2003 var á þessum vettvangi lögð
áhersla á mikilvægi þess að hugað væri að stöðugleika
fjármálakerfis við mótun efnahagsstefnu, einkum við
þær aðstæður sem framundan væru. Þannig væri brýnt
að stefnan í ríkisfjármálum legði ekki of þunga byrði á
stefnuna í peningamálum, því að það gæti grafið und-
an fjármálalegum stöðugleika. Yrði ekki gripið tíman-
lega til aðhaldsaðgerða sem ætlað væri að tryggja
verðlagsstöðugleika gæti það grafið undan stöðu heim-
ila og fyrirtækja á tíma stóriðjuframkvæmda og leitt til
erfiðari aðlögunar að þeim loknum.
Vöxtur innlendra útlána hefur aukist hratt að
undanförnu. Í heild jukust innlend útlán innláns-
stofnana á 12 mánuðum til loka janúar sl. um 23,4%
sem er meira en samrýmst getur stöðugleika verð-
lags og efnahagslífs til frambúðar. Nærtækt er að líta
til áranna 1998 til 2001 og afleiðingar mikils útlána-
vaxtar sem átti sér þá stað. Vanskil og útlánatap juk-
ust í kjölfarið og um tíma þrengdi að erlendri fjár-
mögnun banka og sparisjóða. Samdráttarskeiðið og
áraunin á fjármálakerfið er nú að baki en að hluta til
má þakka það tiltölulega hagstæðum efnahagslegum
skilyrðum og þess vegna snöggum bata að fjármála-
fyrirtæki urðu ekki fyrir meiri skakkaföllum en raun
bar vitni.
Hlutfallsleg aukning útlána innlánsstofnana hefur
verið einna mest til erlendra lánþega2 en þó hafa
gengisbundin lán til innlendra aðila aukist mikið eða
um 47% á síðustu 12 mánuðum.3 Langt er frá að öll
þessi gengisbundnu útlán séu til innlendra fyrirtækja
og einstaklinga sem hafa tekjur í erlendum gjaldeyri
eða verji sig fyrir gengisáhættu með öðrum hætti.
Í þessu felst sérstök áhætta fyrir lántakendur og lán-
veitendur.
Viðskiptabankar og sparisjóðir hafa fjármagnað
starfsemi sína í auknum mæli með erlendum lánum
og námu þau í lok janúar sl. 727 ma.kr. Tæpur helm-
ingur þessarar fjárhæðar fellur í gjalddaga á tímabil-
inu til loka janúar 2005, þannig að endurfjármögnun-
arþörf bankanna verður afar mikil á þessu ári. Einnig
má benda á að sú þróun að einstakar skuldabréfa-
útgáfur í erlendum gjaldmiðlum hafa orðið sífellt
stærri eykur á endurfjármögnunaráhættuna. Á fyrstu
mánuðum þessa árs hafa viðskiptabankarnir þegar
gefið út nokkrar stórar skuldabréfaútgáfur innan
MTN-ramma sem lýst er aftar í greininni. Mikilvægt
er að viðskiptabankarnir hafa náð að breikka hóp fjár-
festa og lengt lánstíma í erlendri fjármögnun á
síðustu misserum.
Á síðustu tveimur árum hafa aðstæður á erlendum
mörkuðum verið með hagstæðasta móti fyrir skulda-
bréfaútgáfur íslenskra banka. Að hluta er skýringa að
leita í lánsfjáröflun á nýjum mörkuðum. Engu að
síður er óvarlegt að treysta því að aðstæður verði
ávallt jafn hagstæðar og nú er. Reynslan sýnir annað.
Breyttar aðstæður á erlendum skuldabréfamarkaði
sem og breytt afstaða lánveitenda til aðstæðna hér á
landi gætu þrengt fjáröflunarmöguleika frá því sem
nú er.
Matsfyrirtæki og alþjóðlegar efnahagsstofnanir
hafa ítrekað beint sjónum sínum að erlendum skuld-
um Íslands, ekki síst miklum skammtímaskuldum.
Hið opinbera og Seðlabankinn hafa bætt stöðu sína
en staða annarra hefur versnað á síðustu árum. Mikil-
vægt er að bankarnir nýti þau tækifæri sem gefast á
2. Útlán innlánsstofnana til erlendra aðila jukust um ríflega 96% á 12
mánuðum til loka janúar 2004.
3. Breytt lánaflokkun kann að hafa haft einhver áhrif á tölur, sjá ramma-
grein 1 á bls. 37.