Peningamál - 01.03.2004, Síða 38

PENINGAMÁL 2004/1 37
fjórðungs ársins 2002. Á árunum 2001 og 2002
hækkaði hlutfallið fyrstu þrjá fjórðunga áranna, en í
fyrra hélst það nokkuð stöðugt. Lækkun hlutfallsins
má þó að nokkru leyti rekja til mikils vaxtar útlána á
árinu 2003, og nokkur tími líður jafnan frá því að lán
er veitt þar til að lán lendir í vanskilum. Hærra hlut-
fall nýrra útlána hefur lækkað hlutfall vanskila. Með
því að setja vanskilastöðuna í hlutfall við stöðu útlána
í lok ársins á undan má taka tillit til þessa. Á þennan
mælikvarða hafa heildarvanskil einstaklinga einnig
heldur dregist saman frá árinu 2002, en minna. Að
jafnaði voru vanskil á árinu 2003 alvarlegri en árið
áður, þ.e.a.s. stærri hluti vanskila var eldri en tólf
mánaða. Því gæti enn verið eitthvert útlánatap í
vændum hjá bönkum og sparisjóðum á þessu ári.
Árangurslausum fjárnámum hjá einstaklingum
fjölgaði um 20% á milli áranna 2002 og 2003.
Fjöldinn gefur aðeins grófa vísbendingu um umfang
vandamála sem gætu leitt til endanlegs útlánataps, en
upplýsingar skortir um þær fjárhæðir sem eru í húfi.
Lítið er um að slík mál séu tekin til formlegrar
gjaldþrotameðferðar. Gjaldþrotaúrskurðir eru hlut-
fallslega fáir miðað við árangurslaus fjárnám og á ár-
inu 2003 fjölgaði þeim aðeins lítillega. Fjölgun ár-
angurslausra fjárnáma og aukning í alvarlegum van-
skilum er íhugunarefni í ljósi þess að hin ytri skilyrði
fyrir rekstur heimilanna, t.d. vöxtur ráðstöfunartekna,
atvinnuþróun, vaxtaþróun og verðlagsstöðugleiki
hafa verið heimilunum fremur hagstæð að undan-
förnu. Hugsanlegt er að um tafin eftirköst sviptinga
áranna á undan sé að ræða, enda náði atvinnuleysi há-
marki á sl. ári. Einnig má líta á þessa þróun sem vís-
bendingu um að greiðslubyrði af sívaxandi skuldum
sé farin að sliga efnahag fleiri heimila, jafnvel í
þokkalega góðu árferði.
Í september 2003 var tekin upp ný aðferð við flokkun
útlána og markaðsverðbréfa hjá lánastofnunum. Í stað
þess að áður voru einstök útlán og markaðsverðbréf
flokkuð handvirkt á atvinnugreinar er flokkunin nú
sjálfvirk. Hún fer þannig fram að skrár lánastofnan-
anna eru samkeyrðar við fyrirtækjaskrá sem inniheldur
atvinnugreinarnúmer fyritækja samkvæmt ÍSAT-95
staðlinum.
Þessi nýja aðferð hafði ýmsar breytingar í för með
sér. Þar ber fyrst að nefna breytingu á skuldum ein-
staklinga (heimila). Í nýju flokkuninni færast á heimili
öll viðskipti sem skráð eru á kennitölur einstaklinga,
einnig þótt um sé að ræða rekstur fyrirtækis sem áður
hefði hugsanlega verið færður á viðkomandi atvinnu-
grein. Ástæðan er sú að í sjálfvirku flokkuninni er ekki
unnt að greina á milli þess hvort lán er til einkaneyslu
eða fyrirtækjarekstrar ef hvort tveggja er skráð á kenni-
tölu viðkomandi einstaklings. Þótt leiða megi líkur að
því að sífellt færri reki fyrirtæki á eigin kennitölu eru
eflaust einhver brögð að því enn, einkum ef um er að
ræða smærri rekstur.
Loks ber að nefna breytingu samfara nýrri flokkun
sem lækkaði skuldir heimilanna allnokkuð. Íbúðalána-
sjóður flokkaði áður öll sín útlán á einstaklinga með
þeim rökum að það væru þeir sem að lokum greiddu af
lánunum, hver svo sem upphaflegur lántakandi væri.
Samkvæmt nýju flokkuninni færast lánin á þann sem
skráður er skuldari á hverjum tíma. Rúm 11% af útlán-
um Íbúðalánasjóðs færast á aðra en einstaklinga, þ.e.
sveitarfélög, byggingarverktaka og aðrar atvinnugrein-
1998 1999 2000 2001 2002 2003
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
Fjöldi
0
5
10
15
20
25
30
35
-5
-10
%
Mynd 6
Heimild: Lánstraust hf.
Fjöldi árangurslausra fjárnáma og
gjaldþrotaúrskurða – einstaklingar 1998-2003
Árangurslaus fjárnám Gjaldþrot
Fjöldi (vinstri ás)
Aukning milli ára (hægri ás)
Fjöldi (vinstri ás)
Aukning milli ára (hægri ás)
Rammagrein 1 Ný flokkun útlána og markaðsverðbréfa