Peningamál - 01.03.2004, Síða 42

PENINGAMÁL 2004/1 41
þóknanatekjum viðskiptabankanna hafi komið frá er-
lendri starfsemi þeirra á árinu 2003.11
Gengishagnaður af annarri fjármálastarfsemi
jókst um 162% á árinu 2003 og varð um 16,6 ma.kr.
á árinu öllu. Um 61% eða ríflega 10 ma.kr. af þessum
lið var hagnaður af stöðu í veltuhlutabréfum. Eins og
fjallað var um í Peningamálum 2003/4 jókst staða
viðskiptabankanna í hlutabréfum mikið á síðasta ári
og nánar verður komið að því síðar í greiningunni.
Um 30% af hagnaðinum voru vegna skuldabréfa í
veltubók en afgangurinn var vegna gengishagnaðar
af gjaldeyrisviðskiptum. Athuga verður að þótt um
16,6 ma.kr. séu bókfærðir í gengishagnað, á eftir að
draga frá fjármögnunarkostnaðinn vegna verð-
bréfastöðunnar12 og að ekki var nema hluti þessa
hagnaðar innleystur um áramótin. Ef litið er á ein-
staka ársreikninga virðist hlutabréfaeign Íslands-
banka hf. og Landsbanka Íslands hf. aðallega liggja í
innlendum fyrirtækjum en samkvæmt kynningu sem
fylgdi með ársreikningi KB banka hf. mátti rekja um
50% af ríflega 10 ma.kr. gengishagnaði bankans til
annarra landa en Íslands.13 Einnig liggur stærsti hluti
eignar KB banka hf. í veltubók hlutabréfa í öðrum
hlutabréfum en skráð eru í Kauphöll Íslands hf.
Svipaða sögu er að segja af afkomu sex stærstu
sparisjóðanna; tekjur af hefðbundinni inn- og útlána-
starfsemi voru þar mikilvægastar en einnig var góð
afkoma af veltubókum sparisjóðanna.
Tekjur af hefðbundinni viðskiptabankastarfsemi,
þ.e. inn- og útlánastarfsemi hafa verið og munu að
öllum líkindum verða áfram í framtíðinni stærsta
stöðuga tekjulind viðskiptabankanna. Á síðari árum
hefur afkoma bankanna orðið háðari afkomunni af
veltubók verðbréfa, miðlun verðbréfa og ráðgjöf til
fyrirtækja. Að því er varðar veltubók skuldabréfa
lækkaði ávöxtunarkrafa skuldabréfa sem skráð eru í
Kauphöll Íslands á árinu 2003 og ef litið er á skulda-
bréfavísitölur Kauphallarinnar var hækkun þeirra á
bilinu 7,5% til 14% eftir tegundum skuldabréfa.
Ávöxtunarkrafan lækkaði frekar á fyrstu vikum 2004.
Hvort ávöxtunarkrafan lækkar meira á árinu ræðst af
ýmsu, m.a. vaxtaákvörðunum Seðlabanka Íslands,
skráningu skuldabréfanna í alþjóðlegu uppgjörskerfi
og áhuga erlendra fjárfesta.
Afar ólíklegt verður að telja að jafn mikil hækkun
hlutabréfa verði á árinu 2004 eins og varð á árinu
2003 en þá hækkaði úrvalsvísitala Kauphallar Íslands
hf. um ríflega 56%. Í Peningamálum 2003/4 var þeirri
spurningu velt upp hvort hækkun á hlutabréfamarkaði
væri umfram efnahagslegar forsendur. Ekkert einhlítt
svar er við þessari spurningu en í þeirri greiningu var
bent á að fá fyrirtæki væru á bak við hækkunina auk
þess sem v/h-hlutfall skráðra fyrirtækja á þeim tíma
væri ekki óeðlilega hátt í sögulegum og alþjóðlegum
samanburði. Eins og bent er á hér að framan hefur
úrvalsvísitala Kauphallarinnar hækkað um þriðjung
frá því greiningin var gerð í lok október á sl. ári og til
3. mars 2004. Aukin stöðutaka viðskiptabankanna í
innlendum hlutabréfum að undanförnu kann því að
orka tvímælis þegar litið er til smæðar markaðarins og
þess að hömlur eru á því hversu miklar skuldbinding-
ar fjármálafyrirtæki má hafa gagnvart einstökum
fyrirtækjum og tengdum aðilum, þ.e. samanlagðri
eign í hlutabréfum og útlánum til einstaks fyrirtækis.
Þetta gæti mögulega skapað hættu fyrir afkomu ein-
stakra fjármálafyrirtækja og hugsanlega smitað yfir í
fjármálakerfið allt. Hætta á hagsmunaárekstri er
einnig fyrir hendi ef fjármálafyrirtæki á bæði stóra
eignarhluta í fyrirtæki og er um leið viðskiptabanki
þess. Hér ber að hafa í huga að meira er orðið um
stórar fyrirtækjasamsteypur á innlendum markaði og
oft er erfitt að gera sér grein fyrir eignatengslum á
milli einstakra fyrirtækja.
Útrás bankanna og/eða þátttaka í annarri starf-
semi en hefðbundinni viðskiptabankastarfsemi
virðast því m.a. vera leiðirnar í þessu samhengi ef
ætlun þeirra er að stækka. Útrásin á undanförnum ár-
um hefur ekki alltaf verið til fjár og einnig eru dæmi
þess að fjármálafyrirtækin hafi dregið sig út úr rekstri
sem ekki sneri að hefðbundinni bankastarfsemi.
Stækkun efnahagsreikningsins ætti þó ekki að vera
keppikefli ein og sér heldur hljóta arðsemismarkmið
ávallt að vera í fyrirrúmi ásamt góðum skilningi á
áhættunni sem felst í rekstrinum og skynsamlegri
stýringu hennar.
Ef reynt er að draga saman mögulega stærðar-
gráðu hagnaðar bankanna sem upprunninn er erlend-
11. Þetta hlutfall var um 50% fyrir KB banka hf.
12. Gera má ráð fyrir að gengishagnaður af veltubók hlutabréfa lækki um
2,5 ma.kr. vegna fjármögnunarkostnaðar og verði því 7,5 ma.kr. Þessi
fjármögnunarkostnaður er bókfærður sem vaxtagjöld og skekkir því
niðurstöðuna þegar hinn svokallaði vaxtamunur er reiknaður út.
Fjármögnunarkostnaður vegna veltubókar skuldabréfa var sennilega af
svipaðri stærðargráðu eða ríflega 3 ma.kr. en bókfærður gengis-
hagnaður af veltubók skuldabréfa var um 5 ma.kr.
13. Þar af var stærsti hlutinn rakinn til Bretlands eða um 3,4 ma.kr.