Peningamál - 01.03.2004, Síða 43

is á árinu 2003 væri hægt að áætla að um 15%–20%
hagnaðarins kæmu af erlendri starfsemi eða um
2,5–3,3 ma.kr. af 16,5 ma.kr. hagnaði.14 Hvort sem
þetta er nærri lagi eður ei er ljóst að umsvif viðskipta-
bankanna erlendis eru að færast í aukana. Það verður
þó alltaf erfitt að gera sér grein fyrir uppruna
hagnaðar þar sem ýmsar leiðir eru færar hjá fyrirtæki
sem starfar í mörgum löndum til að bókfæra tekjur í
einu landi þótt uppruni þeirra sé í öðru landi.
Framlag á afskriftareikning og endanlega töpuð
útlán jukust verulega á milli ára ...
Framlag viðskiptabankanna á sérstakan afskrifta-
reikning útlána jókst um 45% á árinu 2003, eða um
3,6 ma.kr. Einnig lögðu viðskiptabankarnir ríflega
1,5 ma.kr. á almennan afskriftareikning útlána á árinu
2003 sem er aukning um 342% á milli ára. Aukið
framlag á almennan afskriftareikning má m.a. rekja
til aukinna útlána viðskiptabankanna á árinu 2003
sem jukust um 34,5%. Aukningu framlaga á sérstak-
an afskriftareikning má mögulega rekja til þess að
nýir eignaraðilar komu að rekstri Landsbanka Íslands
hf. og Búnaðarbanka Íslands hf. auk þess sem
Búnaðarbankinn sameinaðist Kaupþingi banka hf. á
árinu. Nýir eigendur hafa beitt öðrum mælistikum á
útlánasafn þessara banka en það leiddi til aukinna af-
skriftaframlaga. Að því marki sem þetta er skýringin
ætti framlagið á sérstakan afskriftareikning útlána að
dragast saman á árinu 2004 að öllu öðru óbreyttu. Hjá
sex stærstu sparisjóðunum jókst framlagið á sérstak-
an afskriftareikning um 27% á milli ára en tekið var
út af almennum afskriftareikningi útlána (neikvætt
framlag) þrátt fyrir að útlán sex stærstu sparisjóðanna
hafi aukist um 3,7% á árinu 2003.
Endanlega töpuð útlán jukust um 28% á árinu
2003 hjá viðskiptabönkunum og námu ríflega 6,5
ma.kr. Á árinu 2002 höfðu endanlega töpuð útlán
tekið mikinn kipp er þau jukust um ríflega 103% frá
árinu 2001. Framlag á afskriftareikning ætti að veita
ákveðið forspárgildi hvað varðar endanlega töpuð
útlán í framtíðinni. Töluvert útlánatap var á árinu
2003 og gera má ráð fyrir að það ætti síst að minnka
á þessu ári. Hjá sex stærstu sparisjóðunum jukust
endanlega töpuð útlán um 67% og hafði tapast um
2,1 ma.kr. í árslok 2003.
Mikil samkeppni virðist ríkja um útlán til fyrir-
tækja, einkum hinna stærri og traustari. Samkeppnin
í útlánum til þessara aðila hefur leitt til þess að
áhættuálag á grunnvexti útlána hefur lækkað og
spurningar vakna um hvort það endurspegli lengur
mögulegt útlánatap. Athyglisvert er einnig að erlend-
ir bankar virðast hafa dregið úr beinum lánveitingum
til íslenskra fyrirtækja. Í stað þeirra koma gengis-
bundin lán innlendu viðskiptabankanna. Að því
marki sem erlendu bankarnir draga sig út úr þeirri
hörðu samkeppni sem ríkir um viðskipti stærri fyrir-
tækja með tilheyrandi lækkun vaxtaálags verður sú
spurning áleitin hvort þessi þróun sé staðfesting á að
áhættan í útlánum sé of lágt metin.
Hlutfall óvaxtaberandi útlána15 af lokastöðu
útlána hjá viðskiptabönkunum lækkaði á árinu 2003
niður í svipað gildi og á árinu 2001. Það verður að
teljast góðs viti að þetta hlutfall lækkaði aftur en það
hafði hækkað stöðugt frá árinu 2000 og náð hámarki
á árinu 2002. Ekki er sömu sögu að segja af sex
stærstu sparisjóðunum; þar hækkaði þetta hlutfall enn
á árinu 2003 og var 6,3% í árslok 2003 og hefur því
hækkað stöðugt hjá þeim frá árinu 1998. Þessi þróun
auk mikils útlánataps er áhyggjuefni og virðist sem
útlánasafn sex stærstu sparisjóðanna sé töluvert verra
að gæðum en viðskiptabankanna.
42 PENINGAMÁL 2004/1
15. Útlán sem sérstakar afskriftir hafa verið færðar fyrir að frádregnum
sérstökum afskriftareikningi en að viðbættum öðrum vaxtafrystum
útlánum. Önnur vaxtafryst útlán eru mögulega talin í hættu, þ.e. að ekki
takist að innheimta vextina tímabundið en að höfuðstóllinn muni inn-
heimtast. Því er ekkert lagt til hliðar vegna þessara lána.
14. Gera má ráð fyrir að um 20%–25% af hreinum rekstrartekjum bank-
anna komi erlendis frá. Einnig má gera ráð fyrir að stór hluti rekstrar-
gjalda og framlags í afskriftareikning sé vegna innlendrar starfsemi.
Mynd 12
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0
1
2
3
4
5
6
7
8
%
Viðskiptabankar
Sex stærstu sparisjóðir
Allir
Óvaxtaberandi útlán 1995-2003
Heimild: Fjármálaeftirlitið.
Hlutfall af lokastöðu útlána