Peningamál - 01.03.2004, Qupperneq 53

Hrein erlend staða banka og sparisjóða versnaði
töluvert á undanförnum árum
Í umfjöllun um erlendar skuldir viðskiptabanka og
sparisjóða hefur vakið athygli hversu hratt
skuldastaðan hefur vaxið á síðustu árum og hversu
skammvinnt lánsféð er. Erlendar eignir hafa einnig
aukist sem þýðir að hrein skuldastaða hefur vaxið
minna en verg staða. Aðgreining í hreina og verga
stöðu skiptir máli þegar fjallað er um fjármálastöðug-
leika þannig að ekki nægir að fylgjast eingöngu með
skuldum umfram eignir. Eðlismunur er á eignum og
skuldum og áhættustig þeirra er mismunandi. Erlend-
ar skuldir banka og sparisjóða eru útgefin skuldabréf
og bankalán en eignirnar eru útlán til erlendra lántak-
enda, innstæður erlendis auk hlutabréfa og annarra
verðbréfa.
Eins og sjá má af súluritinu voru heildarskuldir
ríflega 742 ma.kr. í lok liðins árs en hrein staða er-
lendra skulda hafði vaxið úr um 201 ma.kr. í árslok
1999 í um 430 ma.kr. í desember sl. Sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu fór hrein skuldastaða úr 33%
í 53% á sama tímabili. Þessu mikla innstreymi er-
lends fjár hefur verið ráðstafað til gengisbundinna
útlána til innlendra og erlendra fyrirtækja en að litlu
leyti til heimila en 4,1% af útlánum innlánsstofnana
til heimila voru gengisbundin í árslok 2003. Eftir því
sem gengisbinding útlána eykst verður algengara að
slík lán séu veitt til innlendra aðila sem hafa ekki
gjaldeyristekjur. Því fylgir sérstök áhætta. Með regl-
um Seðlabankans um gjaldeyrisjöfnuð er séð til þess
að heildarupphæðir gengisbundinna eigna og skulda
eru nánast í jafnvægi hjá bönkum og sparisjóðum. Sú
regla dregur úr beinni gengisáhættu banka og spari-
sjóða en hið sama á ekki við um viðskiptamenn
þeirra.
Nánari greining erlendrar stöðu þriggja stærstu við-
skiptabankanna
Ef litið er á árið 2003 í heild sinni er ljóst að kröfur
erlendra aðila á banka og sparisjóði jukust mikið á ár-
inu eða um ríflega 69%. Kröfur banka og sparisjóða
á erlenda aðila á sama tímabili jukust þó enn meira
hlutfallslega, eða um 148%. Þrátt fyrir það hefur
hrein erlend staða á árinu 2003 versnað eins og sjá
má á mynd 1.
En í hvaða bókhaldsliðum ætli hafi orðið mesta
breytingin á síðasta ári? Til að kanna það voru tölur
úr eftirstöðvaskýrslum, peningamálayfirlitum og
lausafjáryfirlitum þriggja stærstu viðskiptabankanna
bornar saman og reynt að sjá hver þróunin var. Í sam-
anburðinum voru tölur Kaupþings banka hf. og
Búnaðarbanka Íslands hf. sameinaðar vegna erlendu
stöðunnar í árslok 2002 og bornar saman við tölur
fyrir KB banka hf. þann 31. desember sl. Á síðasta ári
var Glitnir hf. sameinaður Íslandsbanka hf. og ýmis
minni innlend fjármálafyrirtæki gengu kaupum og
sölum sem gætu haft áhrif á þennan samanburð auk
þess sem KB banki hf. keypti nokkur erlend fjármála-
fyrirtæki. Ekki var reynt að lagfæra fyrir þessum
atriðum. Einnig eru þær skýrslur sem notaður eru
sem grunnur fyrir samanburðinn ekki samanburðar-
hæfar í öllum tilfellum en ættu þó að gefa ágæta
heildarmynd.
Kröfur viðskiptabankanna á erlenda aðila jukust
töluvert á árinu 2003 …
Kröfur banka og sparisjóða á erlenda aðila jukust um
ríflega 186 ma.kr. frá árslokum 2002 til ársloka 2003.
Ef eingöngu er litið á viðskiptabankana þrjá var
aukningin u.þ.b. sú sama. Eftirstöðvatími krafna
banka og sparisjóða styttist aðeins á árinu 2003 en á
mynd 2 má sjá hlutfall krafna innan mismunandi
tímabelta. Ef skoðaðar eru breytingar á einstökum
eignaliðum hjá viðskiptabönkunum þremur skýra
52 PENINGAMÁL 2004/1
Viðauki – Erlendar skuldir banka og sparisjóða og kerfisbreytingar
Heimild: Seðlabanki Íslands.
6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 1
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
0
200
400
-200
-400
-600
-800
Ma.kr.
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
% af VLF
Skuldir Eignir
Nettóstaða Nettóstaða (% af VLF)
Staða viðskiptabanka og sparisjóða
gagnvart erlendum aðilum 1998-2004
Mynd 1