Peningamál - 01.03.2004, Side 62

Að sama skapi er oft talið mikilvægt að fjármála-
kerfið sé nægilega skilvirkt og þróað þannig að
markaðsaðgerðir seðlabankans í peningamálum
miðlist með skilvirkum hætti út í hagkerfið.8 Einnig
er talið mikilvægt að fjármálalegur stöðugleiki sé
fyrir hendi við upptöku verðbólgumarkmiðsins
þannig að seðlabankinn geti einbeitt sér að því að ná
verðbólgumarkmiðinu og þurfi ekki að láta nauðsyn
þess að afstýra mögulegri fjármálakreppu móta pen-
ingastefnuna.
Að lokum er oft talið nauðsynlegt að almennur
efnahagslegur stöðugleiki sé fyrir hendi við upptöku
verðbólgumarkmiðsins. Þar er sérstaklega talið mik-
ilvægt að staða ríkisfjármála sé viðunandi til að
afstýra verðbólgufjármögnun ríkissjóðshalla. Þetta á
einkum við ef möguleikar á markaðsfjármögnun eru
að einhverju leyti takmarkaðir og landið reiðir sig í
miklum mæli á fjármögnun ríkissjóðs með verð-
bólguskatti. Þetta gæti átt við þar sem fjármála-
markaðir eru tiltölulega vanþróaðir, skattheimta í
molum eða skuldir miklar. Stundum er því jafnframt
haldið fram að ytri staða þjóðarbúsins verði að vera
viðunandi til að auka líkurnar á því að seðlabankinn
geti beitt sér að verðbólgumarkmiðinu og að verð-
bólga verði að vera tiltölulega lítil þegar verðbólgu-
markmiðið er tekið upp.
Þrátt fyrir að öll þessi skilyrði séu æskileg og sum
þeirra jafnvel nauðsynleg er varhugavert að túlka þau
þannig að ríki geti einungis tekið upp verðbólgu-
markmið hafi það uppfyllt þau öll fyrirfram. Öll auka
þau vissulega líkurnar á skilvirkri og vel heppnaðri
peningastefnu, en það gildir um hvaða tegund pen-
ingastefnu sem er, ekki aðeins um verðbólgumark-
mið (sjá t.d. Debelle, 2001, Amato og Gerlach, 2002,
Sterne, 2002, og Truman, 2003). Þannig er ekki hægt
að fullyrða að ríki væri betur sett án verðbólgumark-
miðs hafi það ekki uppfyllt öll þessi skilyrði, því að
þá væri horft fram hjá því að viðkomandi ríki gæti
ekki síður átt í vandræðum með önnur form peninga-
stefnu. Reynslan sýnir einnig að ríki hafa tekið upp
verðbólgumarkmið með ágætum árangri án þess að
hafa uppfyllt öll ofangreind skilyrði í upphafi. Virðist
tilhneiging því fremur vera í þá átt að skilyrðin séu
smám saman uppfyllt eftir upptöku markmiðsins eins
og áður hefur komið fram.
Þekking á miðlunarferli peningastefnunnar og
geta til að spá verðbólgu var jafnframt oft takmörkuð
í upphafi, eins og t.d. í ríkjum Austur-Evrópu enda
lítið um haldbæra reynslu og gögn í kjölfar hinna
umfangsmiklu breytinga sem orðið höfðu við
markaðsvæðingu hagkerfanna. Það sama á við um
þróun fjármálamarkaða ríkjanna og aðrar efnahags-
stofnanir. Dæmi eru einnig um að ríki hafi tekið upp
verðbólgumarkmið í kjölfar gjaldeyriskreppu (t.d.
Bretland og Svíþjóð og á suma mælikvarða telst Ís-
land í þessum hópi) og verðbólga var tiltölulega há í
sumum þeirra eins og sjá má í rammagrein 1. Niður-
stöður Amatos og Gerlachs (2002) benda jafnframt
til þess að staða ríkisfjármála í verðbólgumark-
miðsríkjunum hafi almennt verið fremur veik þegar
verðbólgumarkmiðið var tekið upp, þótt hún hafi
batnað eftir upptöku markmiðsins og sé yfirleitt betri
en meðal samanburðarríkja sem ekki hafa tekið upp
verðbólgumarkmið (sjá töflu 2 í næsta kafla).9
Þar að auki má halda því fram að upptaka verð-
bólgumarkmiðs geti stuðlað að umbótum á öðrum
sviðum hagkerfisins, t.d. að breyttum áherslum í
starfsemi seðlabankanna og bættri umræðu um pen-
ingastefnuna innan og utan bankans. Verðbólgu-
markmiðið virðist þannig auka skilning á því hvað
peningastefnan getur gert og hvað ekki. Skilningur á
hlutverki seðlabankans í almennri efnahagsstjórnun
hefur því aukist en hann hefur jafnframt varið bank-
ann betur gegn pólitískum þrýstingi. Önnur hagstjórn
getur einnig batnað. Þannig getur upptaka verðbólgu-
markmiðs stuðlað að auknu aðhaldi í ríkisfjármálum
þar eð stjórnvöld þurfa að taka ákvarðanir um útgjöld
með tilliti til afleiðinga þeirra fyrir verðbólguhorfur
og þar með vexti, enda verðbólgumarkmiðið í flest-
um tilvikum sameiginlegt markmið seðlabankans og
stjórnvalda eins og kemur fram í næsta kafla.
PENINGAMÁL 2004/1 61
8. Í þessu samhengi má nefna að Arnór Sighvatsson o.fl. (2001) telja að
ekki hafi verið grundvöllur fyrir upptöku verðbólgumarkmiðs á Íslandi
fyrr en innlendur gjaldeyrismarkaður hafði náð ákveðnum þroska
þannig að hægt væri að láta gengi krónunnar fljóta (sjá einnig grein
höfundar í Peningamálum, 2000/1). Í raun er það óútkljáð spurning
hvort smáríki eins og Ísland geti í raun rekið sjálfstæða peningastefnu
með fljótandi gengi, samanber greinar Más Guðmundssonar (2001b,
2003). Engar vísbendingar eru þó um að smáríki standi verr efnahags-
lega eða að gengissveiflur þeirra séu meiri en stærri ríkja, sjá nánar í
grein Más (2001b) og grein höfundar (2004).
9. Til að gæta fyllstu sanngirni hafa áðurnefndir sérfræðingar Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins einnig lagt áherslu á að þessi skilyrði séu eingöngu
hugsuð sem æskileg skilyrði vel heppnaðrar peningastefnu með verð-
bólgumarkmiði og eigi álíka vel við annars konar ramma peningastefn-
unnar. Þess gætir hins vegar oft í almennri umræðu að skilyrðin séu
túlkuð sem nauðsynlegar forkröfur fyrir upptöku verðbólgumarkmiðs.