Peningamál - 01.03.2004, Qupperneq 100

leiðslu. Með tilkomu verðtryggingar fjáreigna í upp-
hafi níunda áratugarins urðu raunvextir á skulda-
bréfamarkaði almennt jákvæðir. Þegar afnám hafta á
innlenda vaxtamyndun um miðjan níunda áratuginn
fór saman við útvíkkun iðgjaldagrunnsins, sem ég
nefndi áður, varð það til þess að lífeyrissjóðirnir
stækkuðu verulega. Á níunda og tíunda áratugnum
jukust eignir lífeyrissjóða um 14% á ári að raungildi
og fóru yfir 80% af landsframleiðslu. Þessi þróun
setti Ísland í fjórða sæti meðal ESB- og EFTA-ríkja
varðandi stærð lífeyrissjóða í annarri stoð lífeyris-
kerfisins í hlutfalli við landsframleiðslu, á eftir
Hollandi, Sviss og Bretlandi.
Á þeim áratug sem nú stendur yfir hefur raun-
vöxtur eigna lífeyrissjóðanna verið mun hægari á Ís-
landi þar sem lífeyrissjóðirnir glímdu við neikvæða
ávöxtun á alþjóðlegum fjármálamörkuðum, eins og
raunin var í flestum öðrum þróuðum ríkjum. Á seinni
hluta tíunda áratugarins höfðu sjóðirnir aukið hlut-
deild erlendra eigna sem var óhjákvæmilegt í ljósi
vaxandi hlutdeildar þeirra á innlendum fjármála-
markaði.
Lífeyrissjóðirnir eiga enn eftir að vaxa mikið. Þeir
eru langt frá fullum þroska sem sést meðal annars á
því að lífeyrisbyrðin, þ.e. hlutfall lífeyrisgreiðslna og
iðgjalda, er enn undir 50%. Það verður að líkindum
fyrst á þessu ári (2003) sem lífeyrisgreiðslur lífeyris-
sjóða verða meiri en samsvarandi greiðslur hins opin-
bera almannatryggingakerfis. Eftir það munu lífeyris-
greiðslur lífeyrissjóða aukast ár frá ári á sama tíma og
lífeyrisgreiðslur almannatrygginga dragast saman
vegna tekjutengingar tekjutryggingarinnar. Hafið í
huga að það var ekki fyrr en í byrjun tíunda áratugar-
ins að iðgjöld voru greidd af öllum atvinnutekjum.
Þar sem meginreglan er sú að taka ellilífeyris hefst
um 67 ára aldur verður það ekki fyrr en eftir þrjá ára-
tugi að þeir sem hafa greitt iðgjöld af öllum atvinnu-
tekjum sínum hefja töku lífeyris. Lífeyrissjóðirnir
munu því halda áfram að stækka fram að þeim tíma
og er talið að þeir verði um þær mundir að minnsta
kosti ein og hálf landsframleiðsla.3
Meginreglan í einkageiranum er að taka lífeyris
hefst við 67 ára aldur en í eldra kerfi opinberra starfs-
manna er miðað við 65 ára aldur. Það er hins vegar
mögulegt að hefja töku lífeyris í einkageiranum við
65 ára aldur með skertum réttindum eða fresta tök-
PENINGAMÁL 2004/1 99
Mynd 3
Húsnæðiskerfi
34%
Sjóðfélagalán
22%
Hlutabréf og sjóðir
1%
Fjármálastofnanir og v
21%
Annað
22%
Samsetning eigna lífeyrissjóða 1990 og 2002
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Húsnæðiskerfi
24%
Sjóðfélagalán
12%
Hlutabréf og sjóðir
23%
Fjármálastofnanir og v
25%
Annað
16%
Fjármálastofnanir
og verðbréfasjóðir
25%
1990 2002Fjármálastofna ir og
verðbréfasjóðir 21%
Mynd 4
6.1
7.0 6.7 6.8 6.6
7.6 7.9 7.4
12.0
-0.7
-1.9
-3.0
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
5
10
15
-5
%
Hrein raunávöxtun lífeyrissjóða
1991-2002
Heimild: Fjármálaeftirlitið.
3. Sjá Guðmundur Guðmundsson (2000): Prospects of Icelandic Pension
Funds, Central Bank of Iceland Working Papers No. 6, Seðlabanki Ís-
lands, hagfræðisvið.