Peningamál - 01.03.2006, Side 38

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
1
38
VII Ytri jöfnuður
Hallinn á viðskiptum Íslands við útlönd fór sívaxandi eftir því sem leið
á síðasta ár. Sú þróun endurspeglaðist í spám Seðlabankans í fyrra
sem sýndu æ meiri halla í hverju hefti Peningamála. Endanlegur halli
varð meiri en nokkrar spár gerðu ráð fyrir, eða rúmlega 161 millj-
arður króna, sem er mun meiri halli en áður hefur mælst hér á landi.
Viðskiptahallinn nam alls um 16½% af landsframleiðslu. Auk þess að
vera mesti viðskiptahalli sem mælst hefur hér á landi er hann jafn-
framt sá mesti á meðal OECD-ríkjanna frá stofnun þeirra samtaka.
Næstmesti halli sem áður hafði mælst hjá OECD-ríki var í Noregi á
áttunda áratugnum, þegar mikil fjárfesting í olíuvinnslu átti sér stað.
Þá nam viðskiptahalli Noregs 12% af landsframleiðslu þegar hann
varð mestur. Horfur eru á að viðskiptahallinn muni nema um 14%
af landsframleiðslu í ár, að óbreyttum vöxtum og gengi, og tæplega
10% af landsframleiðslu á næsta ári. Hærri vextir og lægra gengi krón-
unnar en gengið er út frá í spánni gæti hins vegar leitt til mun hraðari
hjöðnunar hallans.
Bein áhrif framkvæmda við ál- og orkuver námu þriðjungi
viðskiptahallans
Verðmæti útflutnings vöru og þjónustu var nánast það sama á árunum
2004 og 2005 en jókst um 3,6% að magni. Innflutningur jókst mun
meira. Núverandi hallaskeið á það því sameiginlegt með tímabilinu
1996-2000 að hallann má fyrst og fremst rekja til aukins innflutn-
ings.
Halli á vöru- og þjónustujöfnuði var rúmlega 133 ma.kr., eða
rúm lega 4/5 af heildarviðskiptahallanum. Álvers- og virkjunarfram-
kvæmdir skýra stóran hluta innflutnings vöru og þjónustu. Nákvæmar
upplýsingar um bein áhrif þeirra á viðskiptajöfnuðinn eru þó ekki fyrir
hendi, því að innflutningur er ekki flokkaður með þeim hætti. Því
verður að styðjast við áætlanir framkvæmdaaðila. Heildarkostnaður
við stóriðjuframkvæmdir er áætlaður um 90 ma.kr. árið 2005. Þar af
er erlendur kostnaður (innflutt fjárfestingarvara og þjónusta) talinn
hafa numið tæplega 55 ma.kr., eða tæplega þriðjungi viðskiptahall-
ans. Heildaráhrifin, þ.e.a.s. þegar tekið er tillit til óbeinna áhrifa gætu
þó verið töluvert meiri, eða allt að helmingi viðskiptahallans. Til sam-
anburðar má geta þess að halli sem ekki skýrist með beinum hætti af
framkvæmdunum er samkvæmt þessu álíka mikill og allur hallinn árið
2000. Rétt er að hafa í huga að önnur stór fjárfestingarverkefni höfðu
einnig áhrif á hallann. T.d. voru fluttar inn flugvélar að verðmæti
tæplega 10 ma.kr.
Skuldasöfnun hefur ekki leitt til samsvarandi aukningar
vaxtabyrði
Aldrei áður hafa erlendar skuldir þjóðarbúsins aukist jafn hratt á
milli ára og í fyrra, eða um 77%. Þær námu í árslok ríflega þrefaldri
landsframleiðslu. Á móti þessari skuldasöfnun er mikil eignamyndun.
Erlendar eignir Íslendinga meira en tvöfölduðust milli ára og nam
verðmæti þeirra tæplega 2½ landsframleiðslu í árslok. Stór hluti
skuldasöfnunar og eignamyndunar þjóðarbúsins tengist svokallaðri
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Mynd VII-1
Viðskiptajöfnuður sem hlutfall af
landsframleiðslu 1971-2005
-20
-15
-10
-5
0
5
20052000199519901985198019751971
% af VLF
Mynd VII-2
Undirþættir viðskiptajafnaðar
1. ársfj. 1995 - 4. ársfj. 2005
Rekstrarframlög eru talin með þáttatekjum
Ma.kr.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99‘98‘97‘96‘95
Vöruskiptajöfnuður
Þjónustujöfnuður
Þáttatekjujöfnuður
Mynd VII-3
Erlend staða þjóðarbúsins 1990 - 2005
Ma.kr.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af VLF
-900
-800
-700
-600
-500
-400
-300
-200
-100
0
-90
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
Hrein staða sem hlutfall af VLF (h. ás)
Hrein staða við útlönd (v. ás)
‘05‘02‘99‘96‘93‘90