Peningamál - 01.03.2006, Qupperneq 39

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
1
39
„útrás” íslensku viðskiptabankanna. Skuldasöfnun hefur einkum verið
í formi skuldabréfaútgáfu, en eignamyndun í formi vaxandi útlána til
erlendra aðila og beinnar fjárfestingar, sem jókst um rúmlega 230%
í fyrra. Bein fjárfesting erlendra aðila á Íslandi rúmlega þrefaldaðist á
milli ára. Hrein skuldastaða við útlönd nam í árslok ríflega 1½ lands-
framleiðslu en hrein staða þjóðarbúsins, þ.e.a.s. að meðtöldu hlutafé
og beinni fjárfestingu, var neikvæð um 86% af landsframleiðslu, sam-
anborið við 82% í lok árs 2004. Hún versnaði því ekki nærri eins mikið
og skuldastaðan. Þessi þróun endurspeglar mikil kaup innlendra aðila
á erlendu hlutafé sem fjármögnuð eru með erlendu lánsfé.
Greiðslubyrði hefur ekki aukist í takt við skuldir
Hröð skuldaaukning leiðir að öðru óbreyttu til aukinna vaxta- og arð-
greiðslna til útlanda. Þetta hefur þó ekki gerst á undanförnum árum.
Það skýrist af því að hagnaður af erlendri fjárfestingu var mikill en
vextir lágir. Hagnaðurinn hefur þó verið sveiflukenndur, eins og mynd
VII-4 ber með sér. Erlendar eignir Íslendinga skiluðu í fyrra meiri tekjum
en nam aukinni vaxtabyrði af stærri skuldastofni. Halli þáttatekna var
því minni árið 2005 en árið áður. Ekki er að treysta því að þetta ást-
and vari lengi, eins og rakið er í kafla II. Hækkun vaxta gæti haft
umtalsverð áhrif á viðskiptajöfnuðinn á komandi árum. Ef meðalvextir
af erlendri skuld þjóðarbúsins færu t.d. í svipað horf og að meðaltali
á tíunda áratug síðustu aldar, þ.e.a.s. í um það bil 6,4% myndi við-
skiptahallinn sem hlutfall af landsframleiðslu aukast um rúmlega 3%,
að öðru óbreyttu. Hins vegar myndi slík hækkun óhjákvæmilega kalla
á aðlögun í þjóðarbúskapnum sem hefði mótverkandi áhrif.
Stærri hluti viðskiptahalla nú skýrist af fjármunamyndun en í
síðustu uppsveiflu
Tímabil mikils viðskiptahalla hafa sjaldan verið löng.1 Jafnan leiða þau
fljótlega til aðlögunar í formi hægari vaxtar eftirspurnar, gengislækk-
unar eða hvors tveggja. Eftirköstin ráðast ekki eingöngu af stærð hall-
ans, heldur einnig samsetningu hans. Því stærri sem þáttur arðbærrar
fjárfestingar í myndun hans er, því meiri líkur eru á tiltölulega mjúkri
aðlögun, án samdráttar og verulegrar gengisaðlögunar. Þannig var
t.d. aðlögun Noregs í kjölfar uppbyggingar olíuvinnslu í Norðursjó til-
tölulega mjúk, þótt heppni kæmi þar einnig við sögu.2 Til þess að meta
líkur á því er gagnlegt að skoða framlag aukinnar fjármunamyndunar
annars vegar og minni þjóðhagslegs sparnaðar hins vegar til mynd-
unar viðskiptahallans í samanburði við fyrri tímabil. Samkvæmt skil-
greiningu þjóðhagsreikninga er þjóðhagslegur sparnaður mismunur
fjármunamyndunar og viðskiptahalla. Fjármunamyndun á árinu 2005
nam 28,7% af landsframleiðslu. Þjóðhagslegur sparnaður nam því
rúmlega 12% af landsframleiðslu. Það er álíka hlutfall sparnaðar og
árið 2000, þegar hann náði sögulegu lágmarki, og tveimur prósentum
minni sparnaður en árið 2004.
1. Sjá t.d. Edwards, Sebastian (2004), „Thirty Years of Current Account Imbalances, Current
Account Reversals and Sudden Stops“, IMF Staff Papers 51, janúar.
2. Olíuverð hækkaði verulega árin eftir mestu framkvæmdirnar.
Mynd VII-4
Skuldahlutföll og greiðslubyrði 1990 - 2005
% af útflutningstekjum
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af útflutningstekjum
100
124
148
172
196
220
1,5
3,5
5,5
7,5
9,5
11,5
‘04‘02‘00‘98‘96‘94‘92‘90
Hreinar vaxta- og arðgreiðslur (h. ás)
Hrein staða við útlönd (v. ás)
Mynd VII-5
Innflutningur fjárfestingarvöru og
viðskiptahalli 1988 - 2005
% af VLF
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af VLF
0
2
4
6
8
10
-5
0
5
10
15
20
Innflutningur fjárfestingarvara, alls (v. ás)
Viðskiptahalli (h. ás)
Innflutningur fjárfestingarvara án skipa
og flugvéla (v. ás)
Innflutningur skipa og flugvéla (v. ás)
‘04‘02‘00‘98‘96‘94‘92‘90‘88