Peningamál - 01.05.2010, Qupperneq 15

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
15
mynt að einhverju leyti að draga úr neikvæðum áhrifum hærra gengis
á útflutningsiðnaðinn. Hærra raungengi léttir einnig á greiðslubyrði
margra skuldsettra heimila og ætti að öðru óbreyttu að fara saman
við kröftugri einkaneyslu og meiri innflutning. Að sama skapi dregur
hærra gengi úr verðbólguþrýstingi í gegnum verð innfluttra vara en
einnig vegna minni hættu á launaþrýstingi, eins og rakið er hér að
ofan í umfjöllun um helstu óvissuþætti grunnspárinnar. Verðbólga
minnkar því meira og raunlaun hækka, sem styður enn frekar við bata
einkaneyslu. Heldur meiri innlend umsvif endurspeglast einnig í minna
atvinnuleysi, sérstaklega þegar líður á tímabilið. Hraðari hjöðnun verð-
bólgu gefur einnig færi á meiri lækkun vaxta sem styður enn frekar
við batann. Samdráttur landsframleiðslu á þessu ári er í fráviksdæminu
svipaður og í grunnspánni en hagvöxtur á næsta ári 4½%, eða u.þ.b.
prósentu meiri en í grunnspánni. Framleiðsluslakinn hverfur því hraðar
en í grunnspánni (mynd I-17). Meiri styrking gengis krónunnar gerir
það einnig að verkum að verðbólga hjaðnar hraðar. Í lok spátímans
er verðbólga hins vegar svipuð og í grunnspánni, enda vegast þar á
sterkara gengi og meiri efnahagsumsvif (mynd I-18).

Rammagrein I-1
Hlutverk gjaldeyrishafta
í endurreisn íslensks
þjóðarbúskapar
Í kjölfar þess að aðgengi Íslendinga að erlendu lausafé til að fjár-
magna mikinn viðskiptahalla lokaðist skyndilega snemma árs 2008,
lækkaði gengi krónunnar verulega. Þessi skyndilegu umskipti ágerð-
ust enn frekar eftir því sem alþjóðlega fjármálakreppan magnaðist
sem að lokum leiddi til hruns innlends bankakerfis. Þegar komið var
fram í lok októbermánaðar 2008 hafði gengi krónunnar fallið um
rúmlega 50% frá ársbyrjun.
Þessi gríðarlega gengislækkun olli skuldsettum íslenskum heim-
ilum og fyrirtækjum miklum búsifjum. Hún hafði einnig í för með sér
að verðbólga fór í tæplega 20% í lok árs 2008. Meginverkefni sam-
eiginlegrar efnahagsstefnu stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyris sjóðsins
strax í kjölfar gjaldeyris- og bankakreppunnar var því að koma í veg
fyrir enn frekari gengislækkun og skapa þannig heimilum og fyrir-
tækjum skjól á meðan efnahagur þeirra væri endurreistur og endur-
skipulagður. Talin var veruleg hætta á keðjuverkandi flótta fjármagns
í eigu innlendra og erlendra aðila út úr krónueignum sem hefði lækk-
að gengi krónunnar og magnað enn frekar ofangreinda ágjöf á efna-
hag innlendra aðila.
Til að ná þessum markmiðum með hefðbundnum tækjum vaxta
og inngripa á gjaldeyrismarkaði hefði þurft að hækka vexti verulega
og stækka gjaldeyrisforða Seðlabankans.1 Óæskileg hliðar áhrif slíkra
leiða og verulegar efasemdir um að þær myndu duga einar og sér
urðu til þess að talið var nauðsynlegt að takmarka tímabundið fjár-
magnshreyfingar til og frá landinu. Í skjóli slíkra hafta gæfist einka-
aðilum ráðrúm til að endurskipuleggja fjárhag sinn og stjórnvöldum
svigrúm til þess að koma fjármálakerfinu á fætur á ný og ná tök-
um á ríkisfjármálunum. Höftin hafa einnig skapað peningastefnunni
svigrúm til að lækka vexti töluvert án þess að það grafi undan geng-
isstöðugleika. Ljóst er því að höftin hafa gegnt lykilhlutverki í endur-
reisn þjóðarbúsins í kjölfar gjaldeyris- og bankakreppunnar.
1. Það er t.d. í samræmi við reynsluna af gjaldeyriskreppunum í Suður-Kóreu og Tælandi
á seinni hluta tíunda áratugar síðustu aldar þar sem skammtíma markaðsvextir fóru vel
yfir 20%, þótt gengislækkunin í þeim tilvikum hafi verið töluvert minni en gengislækkun
krónunnar árið 2008.