Peningamál - 01.05.2010, Síða 31

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
31
Rammagrein III-2
Stækkun
efnahagsreikninga
seðlabanka í
fjármálakreppunni
Stærð og samsetning efnahagsreikninga seðlabanka víða um heim
tóku stakkaskiptum í alþjóðlegu fjármálakreppunni. Þeirrar þróunar
gætti einnig hér á landi, jafnvel fyrr og í meira mæli en víðast hvar
annars staðar. Í þessari rammagrein er stuttlega fjallað um ástæður
þess að efnahagsreikningar seðlabanka breyttust með jafn róttækum
hætti og raun ber vitni auk þess sem framvindunni hér á landi eru
gerð skil. Loks er litið á mögulega hættu á aukinni verðbólgu vegna
þessara breytinga, bæði í alþjóðlegu samhengi og hér á landi. Eitt af
því sem dregur úr slíkri áhættu hér er sú staðreynd að væntanleg sala
Seðlabankans á eignum sem bankinn yfirtók í kjölfar fjármálakrepp-
unnar muni minnka efnahagsreikning bankans að nýju.
Hvers vegna stækkuðu efnahagsreikningar seðlabanka í
kreppunni?
Við eðlileg skilyrði ákvarða seðlabankar vexti sína og haga markaðs-
aðgerðum þannig að laust fé í umferð sé með þeim hætti að mark-
aðsvextir séu í samræmi við vexti seðlabanka. Markaðsaðgerðirnar
hafa áhrif á eignir og skuldir seðlabanka sem skráðar eru í efnahags-
reikninga þeirra. Við krefjandi skilyrði á borð við þau sem ríktu í al-
þjóðlegu fjármálakreppunni þurftu seðlabankar að grípa til umfangs-
meiri aðgerða sem tóku mið af lausafjárskorti fjármálastofnana og
aðsteðjandi vanda fjármálakerfisins. Slíkum aðgerðum fylgir gjarnan
að eignir og skuldir seðlabanka aukast verulega þar sem lánveitingar
og kaup á skuldabréfum aukast. Stækkun efnahagsreiknings seðla-
banka í kjölfar fjármálaáfalls er ekki ný af nálinni en aðgerðirnar nú
eru á heildina litið umfangsmeiri en áður hefur þekkst. Þær voru líka
alþjóðlegri en áður (sjá t.d. Alessandri og Haldane, 2009).
Viðbrögð seðlabanka við fjármálakreppunni byggðust í ríkum
mæli á því að breyta samsetningu eigna og skulda til að koma í
veg fyrir hrun eignaverðs og rýmka fjármögnunarskilyrði fjármála-
stofnana, einkaaðila og hins opinbera. Seðlabankar komu þannig í
veg fyrir að mikilvægir markaðir lokuðust algerlega og unnu á móti
snarpri hækkun áhættuálags. Seðlabankar gegndu því í auknum
mæli því mikilvæga hlutverki að tryggja aðgengi að lánsfé þegar
hinir hefðbundnu farvegir um lánsfjármarkaði og lánastofnanir fóru
úr skorðum (sjá t.d. Borio og Disyata, 2009).
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
201020092008200720062005
Ma.kr.
Mynd III-14
Útgefin fyrirtækjaskuldabréf1
Janúar 2005 - apríl 2010
1. Útgefin skuldabréf að nafnvirði í hverjum mánuði.
Heimild: Kauphöll Íslands.
reikninga þeirra en það hefur tafið enn frekar að útlánastarfsemi þeirra
komist í eðlilegt horf. Geta og vilji fyrirtækja til að sækja sér nýtt
lánsfé til frekari fjárfestinga og athafna er einnig af skornum skammti.
Að hluta til eru það eðlileg viðbrögð við efnahagskreppunni þar sem
óvissa um framtíðarhorfur er mikil. Þar að auki hefur mikil offjárfesting
í sumum atvinnugreinum í aðdraganda fjármálakreppunnar gert það
að verkum að mikil umframframleiðslugeta er víða í þjóðarbúskapnum
sem dregur úr vilja til fjárfestingar. Þessi þróun er einnig í samræmi
við reynslu annarra ríkja í kjölfar fjármálakreppu þar sem útlánavöxtur
hefur verið afar hægur.
Aðgangur að markaðsfjármögnun hefur einnig verið erfiður fyrir
innlend fyrirtæki. Fjárfestar hafa í miklu mæli leitað í öruggt skjöl ríkis-
tryggðra bankainnlána og ríkisskuldabréfa og svigrúm fyrirtækja til
útgáfu markaðsverðbréfa því verið afar takmarkað. Þetta á sérstaklega
við þar sem staða fjölda fyrirtækja og rekstrargrundvöllur er í mörgum
tilfellum óljós og því má búast við að áhættuálag á fyrirtækjabréf hafi
hækkað verulega. Ber takmörkuð skuldabréfaútgáfa annarra aðila en
ríkissjóðs og Íbúðalánasjóðs vott um þetta, en sjá má á mynd III-14
að slík útgáfa hefur verið með allra minnsta móti frá falli bankanna.