Peningamál - 01.05.2010, Síða 32

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
32
Þetta geta seðlabankar gert með ýmsum hætti. Í fyrsta lagi
geta þeir beint aðgerðum sínum að bankakerfinu og boðið fjármála-
stofnunum hagstæðari kjör en ríkja á hefðbundnum lánsfjármörk-
uðum, t.d. millibanka-, peninga- eða skuldabréfamörkuðum. Hér
kemur fleira til en eingöngu vaxtakjörin því að líftími lána, veðkröf-
ur, verðmat veða og gjaldmiðlasamsetning skipta einnig miklu máli.
Dugi lánafyrirgreiðsla ekki getur komið til eiginfjárframlag frá hinu
opinbera eins og dæmi eru um úr kreppunni. Í öðru lagi geta að-
gerðir beinst að öðrum fjármálafyrirtækjum og einkaaðilum. Seðla-
bankar geta t.d. lánað einkaaðilum beint eða fjölgað fjármálastofn-
unum sem hafa aðgengi að lánsfjármögnun seðlabanka. Í þriðja lagi
geta aðgerðir þeirra beinst að starfsemi mikilvægra lánsfjármark-
aða og geta t.d. falist í kaupum á torseljanlegum skuldabréfum eða
ábyrgðarveitingum til lykilaðila á markaði. Í fjórða lagi geta aðgerðir
seðlabanka beinst að hinu opinbera, t.d. með kaupum á ríkisskulda-
bréfum til þess að lækka vexti og vaxtaálag sem hefur um leið áhrif
á eignaverð og fjármálaleg skilyrði einkaaðila (sjá t.d. grein Seðla-
banka Evrópu frá 2009 og Cross, 2010).
Það er ekkert því til fyrirstöðu að hið opinbera geti gripið til
ofangreindra stuðningsaðgerða og því er eðlilegt að skoða efna-
hagsreikning hins opinbera og seðlabanka sem eina heild þegar litið
er til aðgerða af þessu tagi. Þetta stafar af því að fjármögnun að-
gerðanna getur hvort heldur er falist í auknum skuldum seðlabanka,
t.d. með auknum innstæðum fjármálastofnana, eða aukinni útgáfu
ríkisskuldabréfa. Grundvallaratriðið í öllum stuðningsaðgerðunum
sem nefndar voru hér að framan er að verið er að skiptast á eignum
sem eru ólíkar að gerð að því er varðar seljanleika og lánsfjáráhættu.
Hið opinbera eða seðlabankar eru þannig að draga úr áhættu í fjár-
málakerfinu eða meðal einkaaðila með því að færa hana að hluta
yfir á sig í því augnamiði að auðvelda fjármögnunarskilyrði og auka
virkni fjármálakerfisins. Efnahagur seðlabanka stækkar af þessum
völdum og veruleg aukning í innstæðum banka hjá seðlabanka er
fylgifiskur þessarar stækkunar. Það getur reynst áhættusamt að færa
áhættu yfir á seðlabanka og hið opinbera með þessum hætti, eins og
reynsla Íslands er glöggt dæmi um, og skiptir því miklu að búa svo
um hnútana að fjármálalegri áhættu sem þessum aðgerðum fylgir sé
haldið í lágmarki eftir því sem kostur er og að hún sé viðráðanleg (sjá
Borio og Disyata, 2009, og kafla 4.5.5 og 7.6.1 í skýrslu Rannsókn-
arnefndar Alþingis). Auk þess getur verulegur freistnivandi skapast
ef álitið er að stjórnvöld muni ætíð koma mikilvægum fjármálastofn-
unum til bjargar og því er mikilvægt að leita leiða til að draga einnig
úr þeim vanda (sjá Tarullo, 2009, og Tucker, 2010).
Stækkun efnahagsreiknings Seðlabanka Íslands í aðdraganda
fjármálakreppunnar
Efnahagsreikningur Seðlabanka Íslands stækkaði ört samfara veru-
legri stækkun bankakerfisins (sjá mynd 1). Í lok árs 2004 var reglum
um veðhæf bréf í viðskiptum við Seðlabankann breytt og fjármála-
stofnunum m.a. gert kleift að leggja óverðtryggð skuldabréf útgefin
af innlendum fjármálafyrirtækjum fram sem veð í slíkum viðskipt-
um.1 Í framhaldinu jókst útgáfa banka á óverðtryggðum bréfum og
veðlán Seðlabankans jukust sömuleiðis.
Mynd 3
Efnahagsreikningar seðlabanka
Janúar 2007 - desember 2009
31.1.2007 = 100
Heimild: Reuters Ecowin.
50
100
150
200
250
300
350
400
450
200920082007
Ísland
Svíþjóð
Bretland
Bandaríkin
Evrusvæði
Mynd 2
Daglán og veðlán Seðlabanka Íslands
Janúar 2000 - mars 2010
Ma.kr.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00
Daglán
Veðlán
Mynd 1
Efnahagsreikningur Seðlabanka Íslands
Janúar 2004 - desember 2009
Ma.kr.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Veðlán og aðrar kröfur á banka
Krafa á ríkissjóð
Erlendar eignir
Aðrar eignir
-1.600
-1.200
-800
-400
0
400
800
1.200
1.600
200920082007200620052004
Seðlar og mynt
Innstæður og kröfur banka
Gjaldeyrisreikningar og aðrar
gengisbundnar kröfur banka
Innstæður ríkissjóðs og
ríkisstofnana
Aðrar skuldir og eigið fé
Erlendar skuldir
1. Í reglum um viðskipti lánastofnana við Seðlabanka Íslands segir:
„Hæf verðbréf í endurhverfum viðskiptum Seðlabankans eru innstæðubréf bank-
ans, rafrænt skráð spariskírteini ríkissjóðs, ríkisbréf, ríkisvíxlar, íbúðabréf, húsbréf og
húsnæðisbréf, svo og skuldabréf sem gefin eru út í íslenskum krónum og uppfylla eft-
irfarandi skilyrði: (a) Útgefið markaðsvirði flokks sé yfir 3 ma.kr. og staðfest sé að það
magn hafi selst; (b) Útgefandi hafi lánshæfismat frá einhverju þriggja matsfyrirtækja;
Standard & Poor‘s, Moody‘s eða Fitch og langtímalánshæfiseinkunn A- eða betra
miðað við matskerfi Standard & Poor‘s og Fitch og A3 eða betra hjá Moody‘s; (c) Bréfin
hafi viðskiptavaka hjá Kauphöll Íslands hf. eða sambærilegri stofnun.