Peningamál - 01.05.2010, Qupperneq 36

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
36
… en sveigjanleiki efnahagslífsins hefur skipt sköpum við
krefjandi aðstæður
Sveigjanleiki efnahagslífsins hefur gegnt mikilvægu hlutverki við að
milda aðlögunina. Í fyrsta lagi hefur samdráttur fjárfestingar og einka-
neyslu að verulegu leyti beinst að innflutningi sem hefur dregist saman
um u.þ.b. 38% undanfarin tvö ár. Áhrifa samdráttar einkaneyslu gætir
t.d. því í meira mæli utan landsteinanna en tilfellið er meðal margra
annarra ríkja þar sem stærri hluti neysluútgjalda heimila samanstendur
af innlendum vörum. Sambærilegur samdráttur einkaneyslu hefði því
framkallað mun meiri aukningu atvinnuleysis við slík skilyrði.
Í öðru lagi styrkti gengislækkun krónunnar samkeppnisstöðu
innlendra fyrirtækja í útflutnings- og samkeppnisgeiranum og stuðlaði
m.a. að því að eftirspurn eftir íslenskum afurðum og þjónustu hélt velli
vonum framar á fyrri hluta síðasta árs á einu dýpsta samdráttartímabili
alþjóðaviðskipta frá lokum síðari heimsstyrjaldar (sjá umfjöllun í kafla
II hér að framan). Eðli helstu útflutningsafurða er þó með þeim hætti
að erfitt er um vik að sæta færis og auka framleiðslu þegar viðskipta-
kjör eru hagstæð. Núverandi framleiðslugeta álbræðslu er nær fullnýtt
og aukning hennar tímafrek, auk þess sem hámarksafli tekur mið af
stöðu fiskistofna. Útflutningsfyrirtæki hafa engu að síður leitað ýmissa
leiða til að hámarka útflutningsverðmæti og ferðaþjónustu hefur vaxið
fiskur um hrygg undanfarin misseri þótt náttúruöflin hafi sett strik í
reikninginn undanfarnar vikur.
Í þriðja lagi gerði uppbygging séreignarlífeyrissparnaðar og
breytt löggjöf um útgreiðslur þeirra fjölda heimila kleift að mæta
samdrætti ráðstöfunartekna með tímabundnum útgreiðslum úr þess-
um sjóðum. Um 40 þúsund einstaklingar hafa fengið um 36 ma.kr.
greidda út fyrir skatt með þessum hætti undanfarið ár. Útgreiðslurnar
nema því um 2½% af vergri landsframleiðslu síðasta árs sem er áþekkt
umfangi eftirspurnarhvetjandi aðgerða ýmissa ríkja í kjölfar alþjóðlegu
fjármálakreppunnar. Svigrúm hins opinbera til stuðningsaðgerða er
af skornum skammti hér á landi, þótt beðið hafi verið með aðhalds-
aðgerðir í ríkisfjármálum að mestu leyti fram á þetta ár, og því mikil-
vægt að geta gripið til útgreiðslna af þessu tagi. Íslenska ríkið kemur
ekki að fjármögnun þessara aðgerða en skatttekjur þess aukast af
þeirra sökum. Þetta svigrúm var m.a. nýtt til hækkunar vaxtabóta sem
kom til móts við aukna greiðslubyrði skuldsettra heimila. Eins og rakið
er í kafla III, hafa fjármálaleg skilyrði heimila einnig batnað við það að
skammtímavextir hafa lækkað í takt við lækkun vaxta Seðlabankans
auk þess sem álag á vexti Seðlabankans sem ákvarðar dráttarvexti var
nýlega lækkað með lagabreytingu.
Í fjórða lagi hefur sveigjanleiki vinnumarkaðarins reynst meiri en
gert var ráð fyrir. Ljóst var að mikill samdráttur í eftirspurn og framleiðslu
myndi leiða til verulegrar aukningar atvinnuleysis. Sveigjanleiki vinnu-
markaðarins hefur hins vegar gert vinnuaflsnotkun kleift að dragast
saman um rúmlega 16% frá miðju ári 2008 án þess að framkalla álíka
aukningu í atvinnuleysi. Þar gegna brottflutningur vinnuafls, tilflutningur
fólks úr vinnu í skóla, minni yfirvinna og fjölgun hlutastarfa veigamiklu
hlutverki. Lækkun raunlauna er ennfremur til þess fallin að draga úr þörf
fyrirtækja á að segja upp fólki og auðveldar því aðlögun þjóðarbúskap-
arins í kjölfar áfallsins (sjá nánari umfjöllun í kafla VI hér á eftir).
1. Myndin sýnir útgreiðslur og uppsafnaðar greiðslur eftir mánuðum miðað
við þær umsóknir sem höfðu verið samþykktar fram til loka marsmánaðar 2010.
Heimildir: Ríkisskattstjóri, Seðlabanki Íslands.
M.kr.
Mynd IV-4
Útgreiðslur úr frjálsum séreignasparnaði1
Útgreiðslur eftir mánuðum (v. ás)
Uppsafnaðar greiðslur (h. ás)
M.kr.
0
300
600
900
1.200
1.500
1.800
2.100
2.400
2.700
3.000
0
4.000
8.000
12.000
16.000
20.000
24.000
28.000
32.000
36.000
40.000
‘12201120102009
Mynd IV-5
Þróun atvinnu og hagvöxtur 1981-20121
1. Grunnspá Seðlabankans 2010-2012.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Þróun vinnuaflsnotkunar
Hagvöxtur
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
‘10‘05‘00‘95‘90‘85‘81

1. Vergar þáttatekjur jafngilda vergri landsframleiðslu að frádregnum
óbeinum sköttum og viðbættum framleiðslustyrkjum. Vergar þáttatekjur
eru metnar út frá framleiðslu einstakra atvinnugreina.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-6
Þróun vergra þáttatekna og framlag
einstakra atvinnugreina 2000-20091
Vergar þáttatekjur
Landbúnaður
Iðnaður
Byggingarstarfsemi
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00
Verslun o.fl.
Fjármálaþjónusta
Önnur þjónusta