Skírnir - 01.01.1975, Blaðsíða 37

SKÍRNIK
ÆTTI SÁLARFRÆÐI AÐ VERA TIL
35
með því að þetta séu bara fræði. Svo er annar munur. Ibsen er að
gera að gamni sínu. Eysenck er alvara.
V
A þessum blöðum hef ég reynt að vekja efasemdir um þrjár sál-
fræðilegar kenningar: dulvitundarkenningu um skynjunina, hvata-
kenningu um atferði og loks greindarvísitölukenningu um vand-
kvæði í skólastarfi meðal svartra manna og hvítra og raunar í öllu
sambýli kynþáttanna í einu samfélagi. Nú er auðvitað varasamt að
draga miklar ályktanir af svo fáum og fábreyttum dæmum. Sálfræð-
ingar eru margir hverjir manna fyrstir til að kannast við hversu
frumstæð fræði þeirra séu, og slíkir sálfræðingar ættu að líkindum
hægt með að fallast á aðfinnslur af því tæi sem hér hafa verið rakt-
ar. En þeir kynnu að vilja vænta þeirra framfara í sálarfræði að
unnt verði, jafnvel áður en langt líður, að gera sálfræðilega grein
fyrir einhverjum fyrirbærum mannlífsins án þess að eiga á hættu
svo óbrotnar aðfinnslur. Og á þetta sjónarmið væri gott að geta fall-
izt áður en lýkur. En það er einum hægara sagt en gert.
Sú sinna er í því óráði sem ég hef þótzt greina hjá höfundum
hinna þriggja kenninga að þeir fylgja allir einni reglu. Reglan er sú
að vísa á bug flóknum hversdagslegum hugtökum um sálarlíf og at-
ferði og beita í þeirra stað mun einfaldari fræðilegum hugtökum
sem eru stórum meðfærilegri til hvers konar kenningasmíðar. Þessa
reglu er svolítið freistandi að telja forsendu allra tilrauna til fræði-
legrar skýringar á sálarlífi og atferði. Því fylgir að efasemdir um
hana eru jafnframt nokkrar ástæður til að svara því neitandi hvort
vænta megi þeirra framfara í sálarfræði sem að var vikið, og því
þar með hvort sálarfræði ætti að vera til.
Efasemdir mínar á þessum blöðum eru allar efasemdir um þessa
reglu. Dulvitundarkenningin um skynjunina er reist á ímyndunum
um ljósflekki eða skynreyndir, og þessar ímyndanir virðast til
komnar vegna þess meðal annars að höfundum kenningarinnar sést
yfir svo hversdagslegt atriði um hversdagslega orðanotkun sem það
er að sögnina ,að sjá‘ og aðrar sagnir um skynjunina má skilja ým-
ist hlutbundnum eða óhlutbundnum skilningi.39 Með áþekkum hætti
sést höfundum hvatakenninga um atferði yfir það að hversdagsleg
hugtök okkar um hvatir til atferðis eru öðrum þræði hugtök um til-