Skírnir - 01.01.1975, Blaðsíða 221

SKÍRNIR
RITDOMAR
219
mestu“ og því hafi verslunin fyrst og fremst verið vöruskiptaverslun eftir þann
tíma (bls. 20). Engar heimildir eru fyrir því að menn hafi hrúgað hér upp
silfri þegar þeir búsettu sig á Islandi og hafi síðan eytt af þeim forða, þar til
hann þraut á 11. öld. Verslunarhættir, verslunarleiðir, góðmálmar og pen-
ingamál í Norður-Evrópu á fyrstu öldum íslandsbyggðar er viðfangsefni sem
bæði er flókið og umdeilt meðal sagnfræðinga; yfirborðsleg og einföld fram-
setning Gunnars Karlssonar gefur ekki lesendum mikla hugmynd um það.
I ritgerðinni er ætlað að meirihluti bænda hafi verið sjálfseignarbændur
langt fram eftir þjóðveldisöld (bls. 23). Engar heimildir eru þó fyrir því. Hér
er ekki úr vegi að minnast á aðferðarlegt vandamál sem greinarhöfundur
virðist tæplega gera sér nógu ljósa grein fyrir. Þegar notuð eru í dag orð
eins og sjálfseignarbóndi eða sjálfseign, eru þau að sjálfsögðu mótuð af sögu-
legum forsendum nútímans. Þær sögulegu forsendur áttu menn sér að sjálf-
sögðu ekki á þjóðveldisöld. Það getur því verið mjög varhugavert að tala um
sjálfseignarbændur, opinbert líf (bls. 25), réttaröryggi (bls. 31) eða lýðræði
(bls. 32) á þjóðveldisöld.
Þá er komið að umfjöllun laga frá þjóðveldisöld. Gunnar Karlsson telur að
veraldleg lög hafi verið skráð á undan kirkjulögum á íslandi (bls. 29), það
telur reyndar Magnús Stefánsson líka (bls. 60), hinsvegar telur Jónas Krist-
jánsson sennilegra að kirkjan hafi verið fyrri til þótt beinar heimildir bresti
(bls. 212) og verður sú skoðun að teljast skynsamlegri.
Það er réttilega tekið fram að lög norrænna manna á miðöldum hafi að
ýmsu leyti verið frábrugðin lögum eins og þau eru nú. Talið er að í miðalda-
lögum hafi verið „leitast við að gefa reglur um sem flest hugsanleg tilvik í
daglegu lífi“ (bls. 29). Ef þessi skoðun er rétt hlýtur að koma á óvart hve
Grágásarlög eru stuttorð. Umræða Gunnars Karlssonar um eðli hinna fornu
laga er ófullnægjandi og villandi. Mikið er gert úr stuðlasetningu í textum
Grágásar en stuðlasetning er ekki eitt af megineinkennum Grágásarlaga. Ein-
kennileg túlkun á lagatexta kemur fram á bls. 25 þar sem talið er að sam-
kvæmt lögum virðist ekki gert ráð fyrir að griðmenn hafi nein störf með hönd-
um frá nóvemberbyrjun og fram á vor.
Ein kaflafyrirsögn í ritgerð Gunnars er: „Frá goðum til höfðingja" (bls.
31). Samkvæmt öllum heimildum voru goðar höfðingjar og er þetta því ekki
skýrt.
Mjög þörf er hinsvegar athugasemd Gunnars Karlssonar um að engir örugg-
ir vitnisburðir séu til um sérstakt friðartímabil á öldinni fyrir 1120 (bls. 38).
Hér er vegið að framsetningu Jóns ASils sem gagnrýnislaust hefur tekið upp
ummæli kristilegra og kirkjulegra heiniilda.
Grein Magnúsar Stefánssonar „Kirkjuvald eflist“ er löng ritsmíð. Fræðslu-
gildi hennar er þó tæplega í samræmi við lengdina. Búningur greinarinnar er
ekki alls kostar góður. Framsetningin er ekki nægilega skipuleg og nokkuð er
um tvítekningar. Á stundum er textinn nokkuð innantómur eða torskilinn. Nú-
tímahugtök eru færð inn í samhengi löngu liðinna atburða.
Einkennilegt orðafar skýtur upp kollinum sumsstaðar í greininni. Mikið