Skírnir - 01.01.1979, Blaðsíða 181

SKÍRNIR
VONT MÁL OG VOND MÁLFRÆÐI
179
fyrirbæri og varla væri hægt að greina mun á máli einstakra
hluta þjóðarinnar. Sú stöðnun, sem lirjáði þálifandi kynslóð,
afkomendur víkinga og sagnameistara, stafaði einungis af íhlut-
un erlends valds. Dönsk áhrif ógnuðu íslensku máli og bágbor-
inn efnahagur landsmanna stafaði af nýlendustefnu Dana. Ýmsir
aðrir „skólar“ áttu sinn þátt í að móta þessa söguskoðun, og
enn í dag verða nemendur í íslenskum skólum að leggja hana á
minnið sem heilög sannindi. Augljóst er að sannleikskjarni er
fólginn í þessari söguskoðun. En ýmislegt bendir til þess að
sjálfsmynd þjóðarinnar sé ekki lengur byggð á jafntraustum
grunni og áður var talið.
Smám saman liafa augu manna opnast fyrir þeirri hugmynda-
fræðilegu slagsíðu sem sjálfsmyndin ber vott um. Óskar Halldórs-
son hefur til að mynda gagnrýnt skilning „íslenska skólans" á
fornsögunum og Björn Þorsteinsson (1978) hefur dregið í efa
réttmæti margra þeirra sjónarmiða sem fyrri kynslóðir íslenskra
sagnfræðinga liafa aðhyllst. Þó er hugmyndafræðilegur styrkur
málveirufræðinnar enn hinn sami, og sennilega á sú staðreynd
sér pólitískar rætur. Efasemdir um ágæti málveirufræðinnar
hljóta líka að hrófla við útbreiddum goðsögnum um jafnrétti
og menningarlega heildstæðni í landinu, goðsögnum sem eru
samofnar málveirufræðinni og hagsmunum valdastéttarinnar.2
Þótt þorri landsmanna liafi næsta lítinn áhuga á Islendinga-
sögunum og flestir láti sér í léttu rúmi liggja áhrif danskrar ný-
lendustefnu á sögu landsins, er viðmið málveirufræðinnar enn
í fullu gildi. Sérhver tilraun til að skerpa sýn manna á tengsl
félagsstöðu og málfars í þjóðfélagi samtímans liefur þess vegna
í för með sér tilfinningalegt og pólitískt umrót, ekki einungis
á meðal íhaldssamra afla, sem leitast við að halda við þjóðsög-
unni um jafnréttið, heldur engu síður meðal þeirra hópa sem
taldir eru aðhyllast róttækari þjóðfélagssýn.
Djúpið á milli þjóðsögunnar og veruleikans er hvergi jafn-
áþreifanlegt og í röksemdafærslu málveirufræðinganna. En þetta
er að sumu leyti skiljanlegt ef haft er í huga hve ör stéttaþróun-
in í landinu hefur verið undanfarna áratugi.
Við lok sjálfstæðisbaráttunnar hlutu málveirufræðingar, sem
áttu sinn þátt í að koma þjóðernissinnunum til valda, ýmsar