Skírnir - 01.01.1979, Blaðsíða 257

SKÍRNIR RITDÓMAR 255
vel í meginmáli því að píetisminn kom ekki upp í Evrópu fyrr en um það
leyti sem Hallgrímur dó.
Eðlilegra hefði verið að nefna eitthvað annað en „Leggur og skel eftir
Jónas Hallgrímsson" (116. bls.) sem íslenskt dæmi um ,.Kunstmarchen“. Sú
saga er nánast staðfærsla á ævintýri eftir H. C. Andersen.
Ákaflega vafasamt, ef ekki fráleitt, dæmi um „vitundarstrauminn" (stream
of consciousness) sem stílbragð er kaflinn úr Bréfi til Láru (147. bls.). Þó að
skáld leyfi sér að „vaða úr einu i annað" í opinskárri ræðu er það ekki tján-
ing á óröklegum straumi vitundar eða hugsana eins og James Joyce beitti
í frægu dæmi og enn síður í ætt við tilraunir súrrealista til tjáningar undir-
vitundarinnar í ósjálfráðri skrift.
Enn reikna ég bókarhöfundi það til flausturs-yfirsjónar að nefna hvergi
Gunnar Gunnarsson eða verk hans í kaflanum um bókmenntir þessarar ald-
ar. Ég vænti þess ekki að liann telji Gunnar svona ómerkilegan rithöfund?
Eina afsökun þessa hefði verið það (vafasama) viðhorf að líta á hann sem
danskan höfund, en nú er minnst á verk Jóhanns Sigurjónssonar og Guð-
mundar Kambans sem báðir ortu á dönsku.
Gunnar kom fyrst fram undir nýrómantískum einkennum svo að í umfjöll-
un þeirrar stefnu hefði þess vegna mátt geta æskuverka hans. Mikilvægara
er þó að í skáldsögum eins og Ströndinni, Vargi i véum og Sœlir eru ein-
faldir glímir Gunnar við tilvistarleg heimspekileg vandamál og líklega er
hann ásamt Thor Vilhjálmssyni mesti existentialisti meðal íslenskra höfunda
á þessari öld. Þá var Gunnar einatt nokkuð veikur fyrir tfsku og straumum
í bókmenntum. Þannig samdi hann fyrst ættarsögu í stíl þeirrar tísku. Hann
samdi þroskasögu Ugga Greipssonar sem auk þjóðfélagsmyndar og menning-
arsögulegs gildis íslenska hlutans geymir mynd af bóhemtilveru og sultar-
vist ungs rithöfundar. Sú bók sómir sér við hlið minningasögu Gorkijs eða
Sultar Hamsuns og hún kom út áratug fyrr en fslenskur aSall og Ofvitinn.
Enn komst Gunnar nokkuð langt með að setja saman stórfelldasta bálk sögu-
legra skáldsagna, sem íslenskur höfundur hefur samið, Landnámsflokkinn.
Torfhildar Hólm er þó getið í ritinu fyrir sögulegar skáldsögur sínar, ]jó að
vafasamt sé að telja hana meðal raunsæishöfunda.
Hér hafa ýmsar aðfinnslur verið uppi hafðar og einkum bent á nokkra
þætti er vantar í bókmenntasögu sem samin er með markmið Heimis fyrir
sjónum. Stutt en greinargóð umfjöllun þeirra hefði ekki þurft að lengja
bókina úr hófi með því líka að vel mætti stytta ýmislegt sem meir lýtur að
einstökum höfundum. Lengd bókarinnar eins og hún er mun vera mjög
hæfileg miðað við það skólastig sem henni er ætlað að þjóna. Þessar að-
finnslur breyta þó ekki þeirri staðreynd að bók Heimis er framför frá eldri
bókum sem notaðar hafa verið við kennslu í sögu íslenskra bókmennta á
framhaldsskólastigi.
Veikleiki verks hans felst fyrst og fremst í því að hann fylgir ekki nógu
staðfast þeirri stefnu — þeim skoðunarhætti — sem hann setur sér í upphafi.
Um sumt virðist hann líka bundinn af eldri hefð ævisöguritunar. Þannig