Skírnir - 01.01.1979, Blaðsíða 210

208
SVEINBJORN RAFNSSON
SKÍRNIR
orðið sé þýskt að uppruna. Stéttir eru hins vegar orðinn hluti af hugarheimi
manna um miðja 14. öld, sbr upphafsvísuorð helgikvæðisins Lilju: Almátt-
ugur guð allra stétta. Þessi og mörg fleiri atriði sem varða stéttir, lögstéttir
og sléttaskiptingu á íslandi fyrrum eru annars lítt könnuð.
Kafli Sigurðar er mjög þarfur í bókinni. Þar eru skýrð ýmis atriði sem
síðar er minnst á. Þó er ef til vill enn meira um vert að hér bryddir á nýjum
viðhorfum í ritun miðaldasögu íslendinga. Gömlu nítjándualdarsjónarmið-
in, sem að ýmsu leyti gætti talsvert i fyrri bindum Sögu Islands, eru þarna að
miklu leyti horfin. Útsýn er til annarra Evrópulanda og hliðstæður og and-
stæður sýndar í sögu íslands miðað við önnur lönd. Tengslin við menntir og
samfélagsþróun í álfunni eru skýrð í ljósi stjórnskipunarhugmynda og laga-
þekkingar á íslandi. Með þessu eru opnuð ný svið, ný lönd til landnáms í
fræðunum og þegar hugsað er til þess er miður hve kaflinn er stuttur og
yfirborðskenndur.
I byrjun kafla Björns Þorsteinssonar og Sigurðar Líndals um lögfestingu
konungsvalds má segja að efnistökin séu með ágætum. Þar eru lagðar fram
hugmyndir um forsendur þess að Islendingar sameinuðust norska ríkinu á 13.
öld (bls 20—21). Þær eru vissulega verðar íhugunar og umræðu og af þeim
nýjabragð þótt ekki sé hér rúm til þess að ræða þær frekar. Dálítill kafli er
þarna um heimildir íslenskrar miðaldasögu (bls 28—33), fjörlega og skemmti-
lega skrifaður á stundum. Má segja að klofastefið í kaflanum sé að rannsókn-
um sé skammt á veg komið og fátt eitt unnið úr heimildunum og er það
tvímælalaust rétt. Einhver ónákvæmni kann að leynast í kaflanum en ekki
er það stórvægilegt miðað við kosti hans.
A bls 33 er lögð fram tillaga um tímabilaskiptingu íslenskrar miðaldasögu
sem er allrar athygli verð. Talið er að skipta megi sögunni „í fjóra aðalþætti
eftir inntaki og heimildum". Sá fyrsti fjallar um lögfestingu konungs- og
kirkjuvalds, annar um norsku öldina, þriðji um ensku öldina og fjórði unt
„siðbreytinguna" (þetta orð er alls ekki síður umdeilanlegt en siðskipti, en
vel kann það að vera ökúmenískara). Það sem helst mætti kannski finna að
þessari tímabilaskiptingu er hversu bundin hún virðist vera samskiptum Is-
lendinga í verslun við aðrar þjóðir. En meðan samfélags- og efnahagssögu
íslenskra miðalda hefur ekki verið og er ekki sinnt meira en nú kann vel að
vera að þessi tímabilaskipting sé heppileg til bráðabirgða.
Framsetningin um Gamla sáttmála 1262—1264 og viðtöku lögbókanna er
snurðulaus að mestu og að mörgu leyti til fyrirmyndar í svona verki. Þó
hefðu mátt vera skýrari tök á lýsingu lagaendurskoðunar Magnúsar konungs
(bls 41—43) með samanburði lagaheimildanna frá hverju breytingastigi og
varðveislu þeirra í Noregi og á Islandi. Um heimildir lögbókanna er auðvitað
stuðst við hina frábæru rannsókn Ólafs Lárussonar (bls49—50) en sjónar-
sviðið í þessum efnum er víðara nú. Hin flóknu tengsl milli norsks og ís-
lensks réttar eru mikilvæg en ekki er síður mikilvægt að grafast fyrir um
lærðar erlendar heimildir íslensks og norsks réttar á þessum tíma.
Lýsingarnar á Alþingi og héraðastjórn eru greinargóðar og skýrar og hæfa