Sagnir - 01.06.1998, Side 19

Björn Bjarnason
Með sambandslögunum frá 1. desember 1918 fengum við
samningsbundna stöðu innan danska ríkisins, en allt frá því að
Jón Sigurðsson stóð upp og mótmælti 1851 hafði Íslendingum
með einhliða hætti verið skipað til sætis af dönskum stjórn-
völdum. Tilfinningarnar, sem bundnar eru við sambandslögin
í hjörtum okkar Íslendinga, eru heitar.
Lokaáfangi sjálfstæðisbaráttunnar hófst 1. desember
1918. Framfarir í landinu hafa haldist í hendur við aukna sjálf-
stjórn og dirfsku í ákvörðunum um utanríkismál, hvort heldur
öryggismál eða landhelgismál. Við værum enn að bíða eftir
ölmusu frá stóra bróður og óttuðumst að missa hana, ef við
stæðum ekki á eigin fótum. Ég verð jafnan undrandi þegar því
er haldið fram, að samningurinn 1918 sé jafnvel merkilegri en
stofnun lýðveldis 1944. Þetta fær ekki með nokkru móti
staðist. Stofnun lýðveldis skapaði okkur endanlegt svigrúm til
að ráða málum okkar sjálf. Með henni fengum við einnig
nauðsynlegt sjálfstraust til að glíma við síflóknari viðfangs-
efni.
Afi minn Benedikt Sveinsson var annar tveggja
alþingismanna, sem greiddi atkvæði gegn sam-
bandslögunum á sínum tíma. Hann óttaðist
einkum, að ákvæði þeirra um jafnan ríkis-
borgararétt Dana og Íslendinga kynni að
verða okkur hættulegt. Á þetta ákvæði
reyndi aldrei á þann veg, að Danir
færðu sér það í nyt til að hafa bein
áhrif á íslenska stjórnmálaþróun. Hitt
er ljóst, að ég hef
alist upp við þá
g r u n d v a l l a r -
skoðun, að ekki hafi
verið gengið nægilega langt
við að tryggja íslenska hagsmuni með
sambandslögunum.
Þegar að því kom að segja þeim upp,
snerust margir menntamenn og menningarvitar gegn því á
þeirri forsendu, að ekki væri ráðlegt að storka Dönum, sem
þá voru hernumdir af Þjóðverjum. Þá sögu þarf ekki að
rekja hér, en á hana er minnt, því að við mikilvæg þáttaskil
í sögu þjóða, er oft auðvelt að draga upp þá mynd, að
óbærilegar hættur sé því samfara að taka djarfar
ákvarðanir og fylgja þeim eftir. Sagan ein getur fellt
dóm um það, hvort rétt var að málum staðið eða ekki.
Dómur sögunnar um sjálfstæðisbaráttu okkar
Íslendinga hljómar þannig að allt hafi gengið eftir á hinn
besta veg. Okkur hafi tekist á einkar farsælan hátt að ná því
marki, sem Jón Sigurðsson setti á oddinn á þjóð-
fundinum 1851. Ég sé ekki nokkur rök sem
mæla með því, að við værum betur settir
sem hluti af Danaveldi. Okkur hefur
gengið miklu betur að þróa vin-
samleg samskipti við Dani eftir
að við stóðum jafnfætis þeim
sem sjálfstæð þjóð.
Ef ekki hefði tekist
að gera sambands-
lagasáttmálann 1918 og
fylgja honum eftir með
fullu sjálfstæði, væri
ekki um það spurt 1.
desember eða 17. júní,
hvar við stæðum sem
íslensk þjóð. Vafasamt
er, að við hefðum lagt
okkur fram um að tala
íslensku og við hefðum
sætt okkur við, að handritin
yrðu áfram í Kaupmannahöfn.
Spurning er um örlög íslenska
fánans, þjóðsöngsins og annarra
tákna, sem við tengjum tilveru okkar
sem sjálfstæðrar þjóðar, svo að ekki sé
minnst á þá staðreynd, að þjóðin hefði farið á mis
við forsetaembættið.
Getur hver og einn litið í eigin barm og
spurt sig, hvort íslenska þjóðin væri ekki
rislægri við slíkar aðstæður og hvort
nokkrum þætti nokkuð í það varið að fá
upplýsingar um slíka þjóð í miðlægan
gagnagrunn eða við sætum í þeim sessi
að vera fimmta þjóðin í röðinni innan
OECD, þegar efnahagur og almenn
hagsæld er metin.
18
Sambandslög
mismunandi
Sagnir 19 (1998)
19
18
-
1
99
8
SAGNIR ‘ 98
Sagnir fengu þá Björn Bjarnason menntamálaráðherra og Jón Ólaf
Ísberg sagnfræðing til að vega og meta þá stefnu sem Íslendingar
Ég verð jafnan undrandi
þegar því er haldið fram, að
samningurinn 1918 sé jafnvel
merkilegri en stofnun lýðveldis
1944. Þetta fær ekki með
nokkru móti staðist.