Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 42

41
raforkuframleiðslu. Skyldi Reykjavíkurbær kosta
byrjunarframkvæmdir, uppsetningu dreifikerfis og alla
aukningu virkjunarinnar, þar til fallvatnið væri virkjað til
hálfs. Upp frá því mætti ríkið, ef það hefði hug á, ljúka
framkvæmdinni og gerast meðeigandi virkjunarinnar. Þá
skyldi ríkissjóður ábyrgjast lántökur bæjarins, allt að sjö
milljónum króna.24
Til að gera framkvæmdina fýsilegri kost fyrir fram-
sóknarmenn, var gert ráð fyrir því að nágrannabyggðum
virkjunarinnar gæfist kostur á að tengjast orkukerfinu og
kaupa rafmagn á kostnaðarverði auk 10% þóknunar.
Hömruðu flutningsmenn mjög á þessu ákvæði í
umræðunum og rökstuddu þannig
að um mikið framfaramál væri að
ræða fyrir sveitir landsins.25 Til að
mynda fullyrti einn flutnings-
manna að allir landshlutar frá
Vestmannaeyjum til vesturmarka
Mýrasýslu kæmu til með að njóta
góðs af Sogsraforkunni.26
Hugmyndir sem þessar,
sýna raunar best af hve lítilli
þekkingu þingmenn ræddu málið.
Öllum þeim sem á annað borð
höfðu reynt að kynna sér það mátti
vera ljóst að kostnaður við slíkt
dreifikerfi hlypi á milljónum
króna og lagning sæstrengs til
Vestmannaeyja á fjórða ára-
tugnum hefði orðið óhemju erfið
og dýr framkvæmd.
Jónas frá Hriflu og Einar
Árnason fjármálaráðherra gáfu
lítið fyrir málflutning virkjunar-
sinna og töldu að um lýðskrum
væri að ræða. Sogsvirkjun hlyti eðli málsins samkvæmt fyrst
og fremst að þjóna hagsmunum Reykjavíkur. Þeir bentu
réttilega á að málfutningsmenn reiknuðu ekki með kostn-
aðinn við dreifikerfið í sveitunum, sem augljóslega yrði
gríðarlega hár. Vitnaði Jónas m.a.
til áætlunar sem hafði verið
lögð fyrir Alþingi nokkrum
árum fyrr um kostnað þess að
rafvæða sveitir landsins. Nam
sú upphæð u.þ.b. 80 milljónum
króna.27
Töldu framsóknarmenn því einsýnt að ef fallist yrði á
ríkisábyrgð til handa Reykjavík, kæmi skriða bæja og hreppa
í kjölfarið með sams konar beiðnir og yrði ríkissjóður skuld-
settur um tugi milljóna. Athygli vekur að í umræðum um
málið gerði enginn stuðningsmanna ríkisábyrgðarinnar
tilraun til að hrekja fullyrðingar Jónasar um kostnað við
rafvæðingu sveitanna.
Síðar kom í ljós að gagnrýni framsóknarmanna var
ekki úr lausu lofti gripin. Þegar Eyrarbakki og Stokkseyri
sóttu árið 1938 um að tengjast Sogsvirkjun, neitaði stjórn
virkjunarinnar að kosta línulögnina. Er í ljós kom að sveitar-
félögin höfðu ekki bolmagn til að ráðast í framkvæmdirnar á
eigin vegum, kom það í hlut ríkisins að standa straum að
framkvæmdinni og komust bæirnir tveir ásamt Selfossi ekki
í samband fyrr en eftir síðari heimsstyrjöldina.28 Varði stjórn
virkjunarinnar hendur sínar með því að benda á að ákvæðinu
um raforkusölu til héraða utan Reykjavíkur hefði verið hrint
í framkvæmd með samningi við Rafmagnsveituna um orku-
flutning til Hafnarfjarðar.29
Samhliða loforðum um stórfellda uppbyggingu raf-
magnskerfis í sveitum Suðurlands og e.t.v. víðar, lögðu
stuðningsmenn ríkisábyrgðarinnar áherslu á það
hversu traustur rekstrargrundvöllur stöðvar-
innar yrði. Algjörlega hættulaust væri að
ábyrgjast lánið, enda Reykjavík stöndug og
ætti miklar eignir. Þá var bent á að með
rafvæðingunni sparaðist verulega í innflutningi
á olíu og kolum. Með því móti yrði landið sjálf-
stæðara – en sjálfstæði var einmitt lykilorðið í allri
umræðunni.30 Önnur fylkingin vildi ráðast í framkvæmdir til
að efla sjálfstæði þjóðarinnar, en hin vildi halda fast um bud-
duna til að tefla sjálfstæðinu ekki í tvísýnu.
Athyglisvert er að stuðningsmenn lántökunnar töluðu
margsinnis gegn betri samvisku þegar þeir létu að því liggja
að í raun þyrfti bærinn ekki á ríkisábyrgðinni að halda. Til
að mynda fullyrti Jón Baldvinsson þingmaður Alþýðu-
flokksins að krafa hinna erlendu fjármálamanna um slíka
ábyrgð, væri fyrst og fremst hugsuð sem trygging fyrir
því að ríkisvaldið íþyngdi ekki fyrirtækinu með ósann-
gjörnum kvöðum eða skattheimtu.31 Tveimur árum fyrr
gekk Ólafur Thors enn lengra, þar sem hann fullyrti að í raun
stæði Reykjavíkurbær betur en ríkissjóður, en útlend-
ingunum væri það bara ekki ljóst.32
Var þingmönnunum raunar nokkur vorkunn þótt þeir
Sogsvirkjun
Íslenskt fullveldi í 80 ár
SAGNIR ‘ 98
Helsti krani framkvæmdanna í vegarkanti.
Fleiri óhöpp: Rör í þrýstivatnspípu detta af bílpalli.
Önnur fylkingin vildi ráðast í
framkvæmdir til að efla sjálf-
stæði þjóðarinnar, en hin vildi
halda fast um budduna til að
tefla sjálfstæðinu ekki í