Sagnir - 01.06.1998, Page 89

tóku þátt í þessum aðgerðum, en hinir stóðu hjá og fylgd-
ust með án þess að aðhafast nokkuð. Að þessu loknu fóru
þeir, en tóku í leiðinni með sér ellefu vetra gamlan hest,
góðgengan, sem Ingibjörg átti. Sigurður Einarsson sagði
Ingibjörgu um leið og hann fór, að lögmaður væri búinn
að byggja öðrum jörðina, en hún skyldi fara í Brekkukot
því þar fylgdi með snemmbær kýr. Kvaðst Sigurður hafa
umboð til að byggja henni jörðina.
Ingibjörgu var óljúft að flytja í kotið en fór þangað
þegar nýi ábúandinn kom í Miðhús. Búskapurinn gekk
ekki betur í Brekkukoti og aftur komu fulltrúar lögmanns
og tóku nú leigukýrnar og ærnar, sem fylgt höfðu jörðinni.
Þá voru mæðginin bjargarlaus. Umboðsmennirnir heimt-
uðu af ekkjunni greiðslu fyrir landskuld og leigum.
Ingibjörg átti lítið til að greiða með en bauð þeim kven-
söðul upp í leiguna og það sem þeir vildu af búsgögnum.
Mennirnir neituðu og kváðu það ógilt. Ein kista var
óbrotin frá heimsókn þeirra í Miðhús og heimtuðu höfðingj-
arnir lykil að henni og tóku þaðan allt sem þeim leist einhver
fengur í.
Eftir þennan atgang umboðsmannanna voru Ingibjörg
og Jörundur sonur hennar, sem þá var orðinn einn eftir heima,
komin á vonarvöl. Þau voru jarðnæðislaus og höfðu ekkert sér
til framfæris nema það sem
almúginn veitti þeim.30 Í mann-
talinu 1703 má finna mæðginin
Jörund og Ingibjörgu. Þau voru
hýst nóttina fyrir páska hjá
Andrési Árnasyni í Engihlíð. Þá
var Ingibjörg sögð 50 ára en
Jörundur 21 árs.31
Gottrup lögmaður var ekki
viðstaddur þessar aðfarir
umboðsmannanna og vera má að
hann hafi aldrei fengið nákvæma
vitneskju um framkomu þeirra við
mæðginin, en hann lét þó við-
gangast að þeim væri byggt út af
jörðinni og komið á vonarvöl.
Þannig urðu þau öðrum sýslu-
búum til þyngsla. Frásögn Ingibjargar Pálsdóttur er ekki fögur
og þó aðeins væri brot af sögu hennar sannleikanum
samkvæmt, ber hún vott um mikla harðneskju og miskunnar-
leysi gagnvart þeim sem lítils máttu sín.
Lögmaðurinn var harður á því að
Ingibjörg segði ósatt og skrifaði til
erindrekanna 10. ágúst 1703. Þar hélt
hann því fram að Páll varalögmaður
hefði látið skrifa upp eftir „en vanartig
betler Kvindes person“ Ingibjörgu
Pálsdóttur frásögn um sig og nokkra þjóna réttvísinnar í
Húnavatnssýslu auk sex heiðvirðra dánumanna í héraðinu.
Óbreyttur vinnumaður sem var viðstaddur framburð kerlingar
hefði fengið afrit af honum hjá Páli og sýnt hverjum sem hafa
vildi. Þetta kom af stað orðrómi um allt héraðið og víðar, þar
sem fyrrnefndir heiðursmenn hafi verið ófrægðir fyrir afskipti
sín af betlikerlingunni Ingibjörgu. Gottrup taldi slík vinnu-
brögð ekki sæmandi fyrir varalögmanninn og óskaði eftir því
að Árni kannaði þetta mál og þá mundi annað verða upp á
teningnum en framburður kerlingarinnar á heimili varalög-
mannsins gæfi til kynna.32
Önnur ekkja, Þóra Gissursdóttir, kvartaði einnig við
Pál. Framburður hennar var skráður í Víðidalstungu 27. mars
1703. Sá vitnisburður var ekki alveg eins slæmur og frásögn
Ingibjargar, en Þóra fór líka á vonarvöl. Í manntalinu 1703 er
Þóra talin með hreppsfólki í Áshreppi. Þar segir að hún sé 56
ára og færi sig sjálf.33 Gottrup hafði svipaða sögu að segja í
málum ekkjanna, nema hvað hann hafði sýnt Þóru meiri
miskunn en hinni ekkj-
unni með því að lána
henni kú þegar hennar kýr
voru geldar. Strax eftir
vitnisburðinn sem hún gaf
hjá Páli lögmanni fór hún
til Þingeyra. Þar bað hún
Gottrup lögmann um
fyrirgefningu í votta
viðurvist, því hún hefði
logið upp á hann.34 Árni
skrifaði á smáseðil sem
fylgir framburði Þóru og
segir: „Þessi kerling Þóra
Gissursdóttir er nú dauð.
Þar fyrir utan gekk hún
síðan á móti þeim sínum
framburði, heima á Þingeyrum, og át hann ofan í sig.“35
Þess verður að geta að í jarðabókinni kemur líka fram
að Gottrup átti það til að sýna ekkjum góðvild. Í Hvammi í
Vatnsdal tíðkaðist að gjalda landskuld með fóðri og
vallarslætti, en það sem umfram var, skyldi goldið
með sauðum í kaupstað. Tvíbýli var á jörðinni
þegar jarðabókin var gerð. Annar ábúandinn
var ekkjan Kolfinna Skeggjadóttir. Henni bar
samkvæmt hefð að greiða landskuldina með
fóðri og vallarslætti, en þau tvö ár sem hún hafði
haldið jörðina hafði lögmaðurinn vægt um vallar-
sláttinn, en tekið í staðinn þá greiðslu í gildum vörum sem
ekkjan megnaði að gjalda.36 Ekki hefur Gottrup því verið alls
varnað. Þarna bregður fyrir óvæntri „góðmennsku“ eða var
það ef til vill aðeins hagsýni af hálfu lögmannsins?
LANDSKULD OG LEIGUKÚGILDI
Margt varð Gottrup til angurs og ama. Páll Vídalín bjó í
umdæmi hans á eignarjörð sinni Víðidalstungu sem var í
næstu kirkjusókn við Þingeyrar. Hann átti því auðvelt með að
SAGNIR ‘ 98 88
Landsdrottnar og leiguliðar
Algengar kvaðir á
leiguliða, vallarsláttur
og leigukúgildi. Efri
myndin er frá
Hafnarfirði á 18. öld
en sú neðri frá
Reykjahlíð um 1830.
Mennirnir létu nú
greipar sópa og tóku
allt nýtilegt, brutu upp kistu
og tóku úr henni það
sem þeim leist á.
Frá Þingvöllum um 1830 - lægsti stallurinn hægra meginn á miðri
mynd er Lögberg. Þar er ekki lengur hægt að sjá byggingar enda
hafa þingstörf legið niðri í 30 ár.