Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 25

Jólasálmar Lúters
Með vísnasöng ég vögguna þína hrærí. Vissulega er sú skýring nærtæk og
ég tala nú ekki um myndræn, að hugsa sér bamavöggu í kirkjukómum á
jólanótt, en Heydalaklerk dilla hvítvoðungnum í ró.
Englasveit kom af himnum há
Komið er þá að 5. og seinasta jólasálmi, sem Lúter orti sjálfur eða sneri
á móðurmál sitt út latínu. Hann er jaíhframt seinasti sálmur, sem hann orti,
sennilega um jólaleytið 1542. Birtist hann á prenti árið 1543 í bók þeirri,
sem kennd er við Klug, Das Klugsche Gesangbuch, og þá næst á eftir
sálminum Von Hinunel hoch. Þetta er jafnframt eini sálmurinn, sem
varðveitzt hefír í handriti Lúters.19
Því hefir stundum verið haldið fram, að þessi sálmur sé ekki annað en
stytting eða útdráttur úr sálminum Vom Himmel hoch, enda liggi þeim
báðum til gmndvallar jólaguðspjallið í Lúk. n.20 „Þetta er stytt útgáfa af
jólasálminum mikla og kemst ekki í hálfkvisti við hann að skáldlegu
gildi.“21 Aðrir sálmafræðingar em á öndverðum meiði. Þeir segja, að í
honum sé ekkert að fínna, sem minni á leikræna tjáningu þess sálms, sem
einkum sé ætlaður bömum, aftur á móti sé þessi sálmur blátt áfram
karlmannlegur. Og hlutlæg athugun þessara tveggja sálma sýnir raunar
svart á hvítu, að svo mikið ber í milli, að seinni sálmurinn heldur fullu
sjálfstæði andspænis bamasálminum.
Við nákvæman samanburð kemur raunar á daginn, að sálmurinn Vom
Himmel hoch stendur miklu nær sálminum Gelobet seist du, Jesu Chríst
heldur en sálminum Von Himmel kam der Engel Schar. Hér er ekki aðeins
um að ræða líkingu um orðalag, heldur um gmndvallar eðli sálmanna. í
fyrmefndu sálmunum tveimur brýtur höfundurinn ekki að heitið geti í bága
við þýzk jólaljóð miðalda. Þar var vissulega margt eftir af innilegri
trúrækni og bamslegri trúarkennd alþýðunnar. Og þetta sama bergmálar til
lesandans úr sálardjúpum þess siðbótarmanna, sem var alþýðlegastur þeirra
allra. Aftur á móti dregur þessi seinasti sálmur svipfar siðbótarmannsins
Lúters miklu ljósari dráttum en aðrir jólasálmar hans.
Sálmurinn er nr. 21 í sálmabók Guðbrands, öll 6 erindin, og er hann
þar nefhdur bamalofsöngur. Hann er ekki tekinn upp í Aldamótabókina
1801 og hefir ekki komizt í sálmabókina síðan, enda enginn orðið til að snúa
honum á íslenzku að nýju og efha honum í viðeigandi búning.
19 Handritið er í Hofbibliothek í Vínarborg. Sjá mynd.
20 Fischer, Kirchenlieder-Lexikon n, 306.
21 Achelis, bls. 32.
23