Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 64

Jón Sveinbjömsson
í þessum kafla hefur fyrst og fremst verið fjallað um samband
lesandans og textans. Aðferðir bókmenntafræða og félagsfræða veita
þýðingarmikla hjálp við greininguna. Kennslurit og hvamingarrit frá
fomöld varpa hér einnig ljósi á viðfangsefnið. Áherslan liggur á lestrinum
sem ferli sem lesandinn tekur þátt í. Rannsóknir á viðbrögðum
upphaflegra lesenda við textanum hljóta að haldast í hendur við
rannsóknir á viðbrögðum nútímalesenda, því að það er ómögulegt að gera
sér mynd af viðbrögðum upphaflegra lesenda við texta öðmvísi en að
ganga sjálfur inn í lesturinn.
Ég tel að eitt þýðingarmesta rannsóknarefni í ritskýringu sé
skilgreining á hinum sammannlegu þáttum í öllum tjáskiptum. I þessu
sambandi vil ég nefna grein sem ég ritaði í Kirkjuritið,48 þar sem ég fjalla
um hvemig höfundar Nýja testamentisins nota myndir úr náttúmnni, sem
allir menn ættu að kannast við, til þess að koma boðskap sínum til skila.
Aðferð við ritskýringu
Það er ekki til nein ein aðferð við ritskýringu texta. Aðstæður manna
em það fjölbreyttar og óþekktu stærðimar svo margar í sambandi við
lestur texta að það virðist fásinna að ímynda sér að hægt sé að komast að
einni og sömu niðurstöðu með því að beita „vísindalegri aðferð“. Engu að
síður hlýtur sá sem ritskýrir Biblíutexta að eiga sér einhveija vinnuaðferð
sem hann beitir ljóst eða leynt og sem hann er tilbúinn að gera grein fyrir
og endumýja þegar þörf krefur. Hver sá sem fæst við að ritskýra texta
jointly maximize both intelligibility and acceptability, but most theorists acknowledge
that depending upon the type of literary genre a writer or speaker must make certain
trade-offs in order to accomplish certain practical goals. A technical article on nuclear
fusion will certainly lack the kinds of rhetorical devices that a politician must employ in
winning the support of a hostile crowd.
Within any single literary genre, however, there are also distinct styles. In fact,
no speaker or writer can escape stylistic factors. Within any genre or even register the
style consists of the distinctive ways in which a source exploits the range of available
rhetorical devices which the language provides and culture values....
For most linguists intelligibility has far outdistanced acceptability as a focal element
in the study of language. There are a number of reasons for this, but perhaps the
dominant cause for this somewhat one-sided interest in language is the fact that features
of intelligibility seem to be much more tractible to analysis and the relations between
linguistic forms and intelligibility seem to be much more evident than are the relations
between formal features and varying degrees and kinds of acceptability. Because
language seems so close to logic, linguists have normally employed methods of
analysis which rely heavily upon propositional logic. As a result, we have tended to
overlook some of the more subtle aspects of style and aesthetics. Because acceptability
seems to be so subjective and so dependent upon changing fashions, some linguists
have tended to lump such seemingly "peripheral" elements into the wastebasket of
language performance, despite the fact that people's response to verbal communication
are far more conditioned by factors of acceptability than those of intelligibility.
Perhaps the really exciting and relevant data about language is now to be found in this
somewhat neglected aspect of verbal communication.
48 Jón Sveinbjömsson, „Náttúran sem metafóra,“ Ktkjurítið 45. árg. 1979 bls. 14-
18.
62