Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 209

Sigurjón Ami Eyjólfsson
Yfirlit yfír sögu
Lúthersrannsókna
frá ofanverðri 16. öldfram yfir upphaf20. aldar*
Inngangur
Á þessari öld hafa rannsóknir á ævi og guðfræði siðbótarmannsins Marteins
Lúthers verið stundaðar af meira kappi en áður, og reyna fræðimenn í æ rílcara
mæli að láta persónu og guðfræði Lúthers njóta sannmælis. Ef þetta á að vera
mögulegt er það samdóma álit fræðimanna að meta verði Lúther sem bam síns
tíma en samtími Lúthers eru síðmiðaldir. Lútherrannsóknir hafa þar af leiðandi
tengst miklum sögurannsóknum á hinu flókna þjóðfélagslega samhengi síðmið-
alda og þeim hefðum sem þá voru mótandi í efnahagslegu, félagslegu, stjórn-
málalegu og menningarlegu tilliti. Þessar rannsóknir hafa sýnt að síðmiðaldir
voru umbrotaskeið, bæði frá stjórnarfarslegu og guðfræðilegu sjónarhorni. Stöð-
ugar deilur páfaveldis við aðra veraldlega höfðingja höfðu leikið ríki Evrópu
grátt og mikið af guðfræðilegi íhugun var orðin mjög sérhæfð.* 1 Með hliðsjón af
þessum rannsóknum eigum við nú auðveldara með að átta okkur á þeim þáttum
í guðfræði og kenningum Lúthers er urðu til að umbylta því sem fyrir var. í ljósi
þeirra er nú vonandi búið að eyða öllum forsendum sleggjudóma um eða dýrk-
unar á Lúther hjá þeim er vilja annaðhvort sjá hann sem djöful eða dýrling.
Óneitanlega heyrist þó ómur slíkra aldagamalla fordóma víða.
Með þetta í huga er athyglisvert að huga að meginstefnum í Lúthertúlkunum
frá dögum Lúthers og fram á tuttugustu öld. Það segir sig sjálft að hér verður
stiklað á stóru og einungis reynt að veita örlitla innsýn í þessa fjölbreyttu og um-
fangsmiklu rannsóknarsögu.2 í eftirfarandi umfjöllun mun fyrst gerð stutt grein
* Grein þessi er byggð á erindi sem var upphaflega flutt í Neskirkju 16. febrúar 1992. Eg þakka
Einari Sigurbjörnssyni og Arni Svani Daníelssyni gagnlegar ábendingar við frágang hennar.
1 Heussi: Kompendium der Kirchengeschichte, 265nn; Schmidt: Kirchengeschichte, 215-218, 253
nn; Andresen: Geschichte des Christentums 1,212-217, 219-228; Lortz: Die Refonnation in Deut-
schland Bd. 1,3-20,69-99. Óhætt er að fullyrða að hinar svokölluðu „Gullnu miðaldir” voru liðn-
ar undir lok á dögum Lúthers. í þessu samhengi er eftirfarandi spuming vissulega réttmæt: Hafa
hinar gullnu miðaldir yfirleitt verið til nema í hugum rómantískra skálda og fylgismanna þeirra?
2 í þessu sambandi má geta þess að rómversk-kaþólski lútherfræðingurinn Otto Hermann Pesch
hefur látið að því liggja að ekki hafi verið fjallað ítarlegar um nokkum hugsuð í sögunni en Lúth-
er, að helstu höfundum Nýja testamentisins undanskildum. Pesch: Hinfuhrung zu Luther, 15nn.
207