Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 57

Prestaskólinn í Reykjavík og samhengið í íslenskri prestsmenntun
lagslegt umhverfi átti að móta prestsmenntunina. Málsvarar síðara viðhorfsins
gengu aftur á móti út frá því að starfsvettvangur prestanna væri fyrst og fremst í
kirkjunni, þar lægju frumskyldur þeirra. Þá gengu þeir út frá fremur hefðbundn-
um skilningi á prestshlutverkinu þar sem lögð var áhersla á að prestamir ættu að
vera sálusorgarar og andlegir leiðtogar safnaðanna. Hér gætir því kirkjulegri
áherslu þó hún sé e.t.v. ekki sérlega lúthersk en samkvæmt hefðbundum evangel-
ískum skilningi felst frumhlutverk prestsins í að boða orðið og þjóna að sakra-
mentunum. Sálgæslan er þá fremur talin vera innifalin í þessu tvennu en að hún
sé skoðuð sem sjálfstætt og sérhæft hlutverk prestsins.
Þetta hlýtur að hafa verð holl umræða. Hún snýst um það til hvaða félagslega
veruleika og starfshlutverks prestar skuli menntaðir. Af þessum sökum var vissu-
lega tekist á um stefnu við undirbúning að stofnun Prestaskólans í Reykjavík.
I upphafi hélt ég því fram að Prestaskólinn hafi valdið straumhvörfum í
menntun presta. Þau straumhvörf eru þó e.t.v. ekki eins afdráttarlaus, skýr eða
formleg og við síðari tíma menn höfum oft viljað vera láta þar sem ekki var litið
svo á í byrjun að kennslan í Prestaskólanum væri á háskólastigi. Konungleg
„resolution“ um stofnun skólans segir að hann skuli í öllu tilliti teljast hliðstæður
lærða skólanum, vera undir yfirumsjá stiftsyfirvalda eins og hann og lúta dag-
legri stjóm forstöðumanns er bar embættistitilinn „lector theologiae“ en það var
sami titill og yfirkennari á Bessastöðum hafði áður haft.
Með tilkomu skólans er þó tekið að krefjast tveggja ára menntunar eftir
lokapróf úr lærðum skóla af verðandi prestum í landinu. Það eitt og sér felur í sér
umtalsverða breytingu. Þá er einnig ljóst að Prestaskólinn efldist fljótt og fékk
skýrari einkenni háskólastigs. Munar þar mikið um að kennsla í forspjallsvísind-
um var tekin upp á öðru starfári skólans þótt ekki væri gert ráð fyrir henni í hinni
upphaflegu skipulagsskrá. Skólinn óx líka hratt upp úr stofnskrá sinni og í reglu-
gerð frá 1850 segir: Prestaskólinn, sem eftir ákvörðun sinni er æðri menntunar-
skóli handa prestsefnum á íslandi er vísindaleg stofnun sér í lagi og að öllu leyti
útaf fyrir sig. Prestaskólinn skal vera undir yfirumsjón stiftsyfirvalda, en öll ná-
kvæmari umsjá skal falin forstöðumanni Prestaskólans á hendur. Hér eru tekin af
öll tvímæli um að skólinn á sér engar hliðstæður í landinu og honum er tryggður
a.m.k. vísir að akademísku frelsi.
Mikilvægustu straumhvörfin í sögu prestsmenntunar sem felast í stofnun
Prestaskólans koma þó einkum fram í því að nú er í fyrsta sinn tekið að krefjast
eiginlegs guðfræðináms af prestsefnum á Islandi þótt nokkur breidd sé vissulega
í kröfunum þar sem embættisgengi er bundið við kandídatspróf frá guðfræði-
deild Hafnarháskóla eða burtfararpróf frá Pretaskólanum í Reykjavík og voru
bæði prófin tali jafngild. Með þessu móti þróaðist prestastéttin hratt í átt til mun
samfelldari stéttar hvað menntun áhræri og sú breidd sem einkenndi hana áður
55