Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Qupperneq 10

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 20116
ÚTDRÁTTUR
Forvarnir gegn tóbaksnotkun eru mikilvægar og hluti af
aðalnámskrá grunnskólanna. Hvernig tóbaksvörnum er sinnt í
skólunum hefur ekki verið rannsakað áður hérlendis. Tilgangur
rannsóknarinnar var að kanna tóbaksvarnir í grunnskólum á
Íslandi.
Aðferð: Rannsóknin var lýsandi spurningakönnun. Þýðið spannaði
alla skólastjóra og skólahjúkrunarfræðinga í grunnskólum landsins,
samtals 314 manns. Svör bárust frá 73% grunnskóla landsins.
Gagnasöfnun fór fram í marsmánuði 2010.
Niðurstöður: Tóbaksvörnum var sinnt að einhverju leyti í öllum
skólum nema einum, óháð landshlutum. Tóbaksvörnum var
mest sinnt í 7. og 8. bekk tengt verkefninu ,,Reyklaus bekkur“.
Þriðjungur 10. bekkja í skólunum fékk enga tóbaksvarnaíhlutun.
Einungis fjórir skólar sinntu tóbaksvörnum í öllum bekkjum.
Umsjónarkennari eða skólahjúkrunarfræðingur sinntu tóbaks­
varnafræðslu í öllum skólum, í 39% tilvika með aðstoð annarra
aðila. Algengasta námsefnið var 6H heilsunnar, Vertu–frjáls
reyklaus og Tóbaksvarnafræðsla Lýðheilsustöðvar. Tóbaksvarnir
fóru oftast fram í tímum umsjónarkennara og í lífsleiknitímum.
Reglur um tóbaksnotkun voru í 88% skólanna. Tóbaksvarnir voru
í námskrám 65% skólanna, samkvæmt svörum skólastjóra, en
skriflegar leiðbeiningar um hvernig taka ætti á tóbaksnotkun í um
helmingi skóla þátttakenda. Einungis 45% hjúkrunarfræðinganna
spurðu um tóbaksnotkun í heilsfarsskoðunum nemenda.
Ályktanir: Tóbaksvörnum er sinnt í skólum landsins, óháð
landshlutum, en talsvert vantar upp á að þeim sé nægilega vel sinnt í
1. – 6. og 10. bekk. Umsjónarkennarar og skólahjúkrunarfræðingar
bera hitann og þungann af tóbaksvörnum skólanna. Námsefni
Lýðheilsustöðvar er vel nýtt í tóbaksvörnum skólanna. Reglur um
tóbaksnotkun eru í flestum skólum en ákvæði um tóbaksvarnir
vantar í námskrá hjá þriðjungi skólanna. Tækifæri til umræðu um
tóbaksnotkun við heilsufarsskoðun nemenda eru vannýtt.
Lykilorð: Tóbaksvarnir, grunnskóli, skólahjúkrun, námskrá.
INNGANGUR
Tóbaksnotkun hefur fylgt Íslendingum í gegnum aldirnar. Á 17. öld
notuðu Íslendingar nef­ og munntóbak og talið er að konur hafi ekki
síður tekið í nefið heldur en karlar (Krabbameinsfélag Reykjavíkur
og Tóbaksvarnarnefnd, 1998). Reykingar fóru að ryðja sér til
rúms á Íslandi á fyrri hluta tuttugustu aldar og náði tóbakssala
ÁTVR hámarki árið 1974 (Krabbameinsfélag Reykjavíkur og
Tóbaksvarnarnefnd, 1998). Fyrsta langtímarannsóknin sem sýndi
fram á skaðsemi reykinga á heilsufar fólks var birt fyrir rúmum 50
árum (Doll og Bradford, 1964). Helsta skaðsemi reykinga hefur
verið tengd krabbameinum, lungnasjúkdómum og sjúkdómum
í hjarta­ og æðakerfi. Almenn tóbaksnotkun og þar með talin
munntóbaksnotkun er talin orsök 90% alls krabbameins í munni
Jóhanna S. Kristjánsdóttir, Ráðgjöf í reykbindindi
Ragnheiður Harpa Arnardóttir, heilbrigðisvísindasvið Háskólans á Akureyri
Margrét Hrönn Svavarsdóttir, heilbrigðisvísindasvið Háskólans á Akureyri
TÓBAKSVARNIR Í GRUNNSKÓLUM Á ÍSLANDI
ENGLISH SUMMARY
Kristjansdottir, J. S., Arnardottir, R. H., Svavarsdottir, M. H.
The Icelandic Journal of Nursing (2011), 87 (4), 6-11
TOBACCO PREVENTION IN PRIMARY SCHOOLS
IN ICELAND
Tobacco prevention is important and it is included in the
curriculum in Icelandic primary schools. How the schools
execute the tobacco prevention has not been previously
investigated. The aim of this study was to examine tobacco
prevention in primary schools in Iceland.
Method: A descriptive survey amongst all principals and
school nurses in primary schools in Iceland, a total of 314
people. Responders represented 73% of the schools. Data
was collected in March 2010.
Results: All the participating schools had tobacco prevention
programmes to some extent, regardless of geographic
region. Tobacco prevention was most prominent in the
7th and 8th grade as part of the project “Smokefree­class”
competition. Tobacco prevention lacked in 10th grade
in 34% of the schools. Only four schools had tobacco
prevention in all ten grades. Class teachers or school
nurses were responsible for the tobacco prevention in all
schools, sometimes assisted by others (39%). The most
commonly used teaching material in tobacco prevention
was from the Public Health Institute. Rules on tobacco
use were in 88% of the schools. Tobacco prevention was
included in the curriculum of 65% of the schools, according
to the principals. Only 45% of the nurses asked about
tobacco use during annual health­controls. Less than
half of the respondents had specific training in tobacco
prevention.
Conclusions: Tobacco preventive programmes are
conducted in Icelandic primary schools, but need to
be enhanced in the 1th – 6th and 10th grade. Class
teachers and school nurses are responsible for the
preventive teaching. Teaching materials from the Public
Health Institute are most frequently used. Rules about
tobacco use are clear in most schools but one third of the
schools lack tobacco prevention plans in their curriculum.
Routine healthcontrols could be better utilized in tobacco
prevention.
Key words: Tobacco prevention, primary school, school
nursing, curriculum.
Correspondance: johannakrist@heilthing.is