Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Qupperneq 22

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 201118
hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum nr. 46/1980). Til
að ná markmiðum laganna er mikilvægt að kanna líðan
heilbrigðisstarfsfólks reglulega og hafa góða mynd af því
sem getur verndað heilsu og öryggi starfsfólks og þar með
sjúklinga. Vinnuálag í heilbrigðisþjónustu hér á landi fer vaxandi
(Landspítali háskólasjúkrahús, 2010) og margt bendir til þess
að samdráttur og aðhald í rekstri spítalans, sem og annarra
heilbrigðisstofnana, geti haft þau áhrif að svo verði áfram. Nýjar
erlendar rannsóknir undirstrika mikilvægi úrbóta á starfsumhverfi
heilbrigðisstarfsmanna, einkum með hliðsjón af nauðsyn þess
að starfsfólk geti haft áhrif á ákvarðanir er varða þess eigin störf
og þörf fyrir félagslegan stuðning samstarfsfólks og stjórnenda
(IOM, 2010; Kramer o.fl., 2011). Íslenskar rannsóknir styðja
þessar niðurstöður (Gunnarsdóttir o.fl., 2009; Sveinsdóttir
og Gunnarsdóttir, 2008) en þó eru enn fáar hér á landi
sem lýsa tengslum mikilvægra áhrifaþátta í starfsumhverfi
heilbrigðisþjónustu við sálfélagslega líðan starfsmanna.
Mikilvægt er að auka þekkingu á áhrifum álags, sjálfræðis og
stuðnings á vinnustað í starfsumhverfi heilbrigðisþjónustu hér
á landi. Því var tilgangur rannsóknarinnar að meta einkenni
kulnunar meðal hjúkrunarfræðinga á bráðalegudeildum á
Landspítala og kanna hugsanleg tengsl við sálfélagslega þætti í
starfsumhverfi, einkum vinnuálag, sjálfræði og stuðning í starfi.
Til að varpa skýrara ljósi á niðurstöður um einkenni kulnunar
voru þær bornar saman við niðurstöður rannsóknar sem gerð
var með sama mælitæki á LSH árið 2002 (Gunnarsdóttir o.fl.,
2009).
Sálfélagslegir áhrifaþættir
Mikið vinnuálag getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir starfsmenn
svo sem starfstengda þreytu og andlega örmögnun (Schaufeli
o.fl., 2009). Tímaskortur er ennfremur streituvaldur (Karasek
og Theorell, 1990) og rannsóknir sýna að mikið vinnuálag
og undirmönnun hafa neikvæð áhrif á líðan og heilsu
heilbrigðisstarfsmanna sem og gæði heilbrigðisþjónustu (Hayes
o.fl., 2006). Í rannsóknum meðal íslenskra hjúkrunarfræðinga
hefur komið fram að vinnuálag sé mikið og fari vaxandi og hafa
starfsmenn lýst áhyggjum vegna þess (Gunnarsdóttir o.fl., 2009;
Herdís Sveinsdóttir o.fl., 2003). Skýrslur Hag­ og upplýsingasviðs
LSH hafa stutt þessar niðurstöður (Elísabet Guðmundsdóttir o.fl.,
2007). Við gerð áhættumats meðal hjúkrunarstjórnenda á LSH
kom fram að álag og streita í starfi reyndust helstu áhættuþættir
vanlíðanar (Svava Þorkelsdóttir, 2007).
Lítið ákvarðanavald um tilhögun vinnu og vinnutíma tengist
ennfremur vanlíðan og verri heilsu starfsmanna (Karasek
og Theorell, 1990). Takmarkað sjálfræði getur dregið úr
starfsánægju og starfsgetu hjúkrunarfræðinga (Kramer o.fl.,
2011) og það getur haft neikvæð áhrif á heilsu ef ábyrgð
á verkefnum fylgir ekki ákvarðanatöku um framkvæmd
þeirra (Demerouti o.fl., 2000). Í könnun sem gerð var árin
2002 og 2003 kom fram að meira en þriðjungur íslenskra
hjúkrunarfræðinga hafði litla stjórn yfir vinnuhraða og verkefnum
vegna tímaskorts og álags (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006). Þó
töldu hjúkrunarfræðingar í rannsókninni ákvarðanavald sitt
um meðferð sjúklinga mikið (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006).
Sýnt hefur verið fram á þörf fyrir aukna þekkingu á sjálfræði
hjúkrunarfræðinga (Kramer o.fl., 2011) en ekki liggja fyrir nýjar
rannsóknir á þessu sviði hérlendis.
Stuðningur yfirmanna og samstarfsfólks á vinnustað er einnig
mikilvægur þáttur fyrir vellíðan og góðan árangur starfsmanna
(Aiken o.fl., 2002; Gunnarsdóttir o.fl., 2009; IOM, 2010). Stuðningur
deildarstjóra og samskipti hjúkrunarfræðinga og lækna hafa
reynst lykilþættir fyrir starfsánægju og gæði hjúkrunarþjónustu á
LSH (Gunnarsdóttir o.fl., 2009) og eru þessir þættir meðal þeirra
sem hjúkrunarfræðingar telja gjarnan hvað mikilvægasta fyrir
vellíðan og árangur í starfi (Kramer o.fl., 2011).
Kulnun
Kulnun (e. burnout) er skilgreind sem mikil starfs­ og
tilfinningaþreyta og tengist langvarandi álagi og streituvöldum
á vinnustað (Kramer o.fl., 2011; Laschinger o.fl., 2006;
Schaufeli o.fl., 2009). Fólki er vinnur störf sem fela í sér sér náin
samskipti, svo sem í heilbrigðisþjónustu, er hættara við kulnun
en starfsfólki í annars konar störfum (Schaufeli o.fl., 2009). Lítil
kulnun mældist meðal hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á LSH í
rannsókn sem gerð var árið 2002 (Gunnarsdóttir o.fl., 2009) en
niðurstöðurnar sýndu að undirmönnun reyndist stærsti einstaki
áhrifaþáttur kulnunar. Niðurstöður sambærilegrar rannsóknar
á kulnun meðal hjúkrunarfræðinga í Bandaríkjunum, Kanada,
Skotlandi, Englandi og Þýskalandi voru bornar saman við
íslenska hjúkrunarfræðinga og voru einkenni kulnunar minnst
meðal þeirra íslensku (Aiken o.fl., 2002).
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið og þátttakendur
Um var að ræða lýsandi þversniðsrannsókn og þýðið
hjúkrunarfræðingar sem störfuðu á bráðalegudeildum
skurðlækningasviðs og lyflækningasviðs I þann 1. febrúar
2008 samkvæmt skráningu skrifstofu starfsmannamála LSH,
alls 206 hjúkrunarfræðingar. Stjórnendur og fólk í leyfum frá
störfum var ekki hluti þýðisins.
Mælitæki
Spurningalistinn samanstóð af tveimur mælitækjum; Norræna
spurningalistanum um sálfélagslega þætti í vinnunni (QPSNordic)
og spurningalista Maslach um kulnun (Maslach Burnout
Inventory). Að auki var spurt um bakgrunn þátttakenda; aldur,
starfsaldur á LSH, fjölda barna, vinnufyrirkomulag, starfshlutfall
og starfssvið.
Norræni spurningalistinn (QPSNordic) mælir sálræna og
félagslega þætti vinnunnar; einkennandi þætti fyrir starfið
og vinnustaðinn ásamt viðhorfum starfsmanna til þeirra. Í
rannsókninni var styttri útgáfa spurningalistans notuð. Hún
samanstendur af 32 spurningum í 18 undirflokkum: Kröfur
um afköst (2), kröfur um þekkingaröflun (2), hlutverk skýrt (2),
hlutverk óskýrt (1), jákvæðar áskoranir (2), ákvarðanafrelsi (2),
stjórn á verkhraða (2), forspá um næsta mánuð (1), tilfinning um
færni (1), stuðningur yfirmanns (2), stuðningur samstarfsmanna
(1), stuðningur vina og fjölskyldu (1), hvetjandi stjórnun (2),