Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Qupperneq 40

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 201136
Dæmi um fullyrðingar á kvarðanum eru: a) Ég get einfaldlega
gefist upp þar sem ég get ekkert gert til að bæta líf mitt. b)
Mér finnst framtíð mín dökk. c) Þegar hlutirnir ganga illa þá
hjálpar það mér að vita að þannig verður þetta ekki alltaf.
d) Reynsla mín hefur undirbúið mig vel fyrir framtíðina (Rósa
Friðriksdóttir og Rósa M. Guðmundsdóttir, 2001). Einungis er
hægt að merkja við rétt eða rangt. Við hvert svar sem bendir
til neikvæðra viðhorfa til framtíðar er gefið eitt stig. Mögulegur
stigafjöldi er frá 0­20 en 0­3 stig benda ekki til vonleysis, 4­8
stig gefa til kynna vægt vonleysi, 9­14 stig benda til miðlungs
vonleysis og 15­20 stig benda til alvarlegs vonleysis (Beck o.fl.,
1974). Viðmiðunarmörkin fyrir vonleysi eru níu stig en þeir sem
fá níu stig eða meira eru taldir vera fjórum sinnum líklegri til að
fremja sjálfsvíg en þeir sem eru með átta stig eða minna (Beck
o.fl., 1990; Brown o.fl., 2000). Meðaltöl á vonleysiskvarðanum
fyrir hina ýmsu hópa hafa einnig verið rannsökuð en meðal
almennings eru þau yfirleitt frá 2,4 upp í 4,6 stig (Haatinen
o.fl., 2004; Rósa Friðriksdóttir og Rósa M. Guðmundsdóttir,
2001; Viñas Poch o.fl., 2004). Vonleysi meðal þeirra sem eru
með einhvers konar geðrænan vanda er einnig breytilegt eftir
gerð og alvarleika sjúkdómsins. Meðal sjúklinga á göngu­ og
geðdeildum sýna rannsóknir að vonleysi er algengast á bilinu
6,28­12,06 stig (Rósa M. Guðmundsdóttir, 2007; Young o.fl.,
1992). Þeir sem fá flest stig (12,4­13,47) eru einstaklingar sem
gert hafa sjálfsvígstilraunir eða síðar tekið líf sitt (Dahlsgard
o.fl.,1998; Duberstein o.fl., 2001).
Vonleysiskvarði Becks var upphaflega hannaður til að meta
vonleysi meðal einstaklinga með geðræna sjúkdóma (Beck
o.fl., 1974) en hann hefur einnig verið töluvert notaður við mat
á vonleysi meðal sjúklinga með alvarlega líkamlega sjúkdóma
eins og krabbamein (Mystakidou o.fl., 2007; Yildrim o.fl.,
2009) og alnæmi (Rosenfeld o.fl., 2004). Á seinni árum hefur
notkun hans farið vaxandi við rannsóknir á vonleysi meðal
almennings (Haatainen o.fl., 2004; Viñas Poch o.fl., 2004).
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar af hjúkrunarfræðingum þar
sem vonleysi er metið samkvæmt vonleysiskvarða Becks.
Helst má þar nefna gríska rannsókn (Mystakidou o.fl.,
2007) meðal sjúklinga með langt gengið krabbamein en
þar komu fram marktæk sterk tengsl milli vonleysis­ og
þunglyndiskvarða Becks. Meðalstigafjöldi þátttakenda á
vonleysiskvarðanum var 7,78 stig. Einnig má nefna rannsókn
sem gerð var meðal tyrkneskra kvenna sem höfðu farið
í aðgerð vegna brjóstakrabbameins en að meðaltali var
vonleysi þeirra 8,27 stig (Yildrim o.fl., 2009).
Þýðingarferli
Þýðing vonleysiskvarðans var unnin samkvæmt þýðingarferli
Brislin (1970) en þar er meðal annars lögð áhersla á bakþýðingu
þýdda textans og að nokkrir einstaklingar lesi yfir þýðinguna og
gefi álit á henni. Greinarhöfundar ásamt Rósu Friðriksdóttur
hjúkrunarfræðingi þýddu upprunalega listann yfir á íslensku.
Tveir Íslendingar með góða enskuþekkingu bakþýddu íslensku
þýðinguna yfir á ensku. Til að meta yfirborðsréttmæti íslensku
þýðingarinnar var leitað til heilbrigðisstarfsfólks og kennara
með góða íslenskukunnáttu. Hjúkrunarfræðingar sem unnu
við geðhjúkrun og geðlæknir lásu yfir listann með tilliti til
þess hvort íslenska þýðingin væri í raun að meta hugtakið
vonleysi og þar með innihaldsréttmæti hans. Auk þess var
leitað til tveggja sjúklinga á geðsviði Reykjalundar sem höfðu
góða enskukunnáttu og þeir beðnir að svara listanum bæði á
íslensku og ensku. Rannsakendur unnu síðan úr ábendingum
og aðlöguðu kvarðann. Í nokkrum tilfellum reyndist ekki hægt
að nota beinustu þýðingu orða en áhersla var lögð á að
raunveruleg merking kæmi fram.
Rannsóknarleyfi
Tilskilinna leyfa var aflað hjá Vísindasiðanefnd (nr. 01­024,
01­024­V1 og 01­024­V2), framkvæmdastjórn Reykjalundar
og eigendum listans, The Psychological Corporation í
San Antonio í Texasfylki. Einnig var Persónuvernd send
tilkynning um rannsóknina (nr. 105/2001 og nr. 104/2001) og
starfsfólki geðsviðsins sent bréf og leitað eftir aðstoð þeirra.
Þátttakendur fengu upplýsingablað um tilgang forprófunarinnar
og framkvæmdaráætlun en þar kom meðal annars fram að
þátttaka þeirra hefði engin áhrif á þá þjónustu sem þeim stæði
til boða á Reykjalundi.
NIÐURSTÖÐUR
Þátttakendur í rannsókninni voru alls 161 en ákveðið var að
nota einungis lista þar sem öllum fullyrðingum var svarað.
Flestir slepptu aðeins einni fullyrðingu en það var nægjanlegt
til að ekki var hægt að nota kvarðann við útreikninga á
áreiðanleika. Engar ákveðnar spurningar skáru sig úr hvað
þetta varðaði en flestir, eða sjö einstaklingar, slepptu að svara
fullyrðingunni: Ég sé fram á fleiri góðar stundir í framtíðinni
en slæmar. Eftirfarandi niðurstöður eru því byggðar á svörum
þeirra sem svöruðu öllum fullyrðingunum og reyndist það vera
141 (87,6%).
Konur voru í meirihluta í úrtakinu eða 65,2% og var tæplega
helmingur þátttakenda giftur eða í sambúð (47,9%). Flestir
áttu börn (77,0%) og var algengasti fjöldi þrjú börn (32,9%).
Um helmingur (49,3%) var á aldursbilinu 30­49 ára. Þegar
menntunarstig var skoðað kom í ljós að um helmingur
þátttakenda var með framhaldsskólapróf eða frekari menntun
(49,3%). Meirihluti þátttakenda (77,1%) hafði verið frá vinnu
vegna veikinda eða var á örorkubótum (sjá töflu 1). Flestir
nefndu þunglyndi sem innlagnarástæðu (84,5%) en einnig
nefndu margir kvíða (66,5%) og verki (44,7%).
Að meðaltali mældist vonleysi meðal einstaklinga á geðsviði
Reykjalundar 10,02 stig (sf=5,45). Svörin spönnuðu allan
kvarðann eða frá 0 stigum til 20. Á töflu 2 sést skipting úrtaks
eftir stigafjölda. Meira en helmingur þátttakenda (56,0%)
reyndist haldinn miðlungs eða alvarlegu vonleysi (9­20 stig)
og vonleysi reyndist mest meðal þeirra sem misst höfðu maka
sinn, en þar sem einungis var um fjóra einstaklinga að ræða
kom ekki fram marktækur munur eftir hjúskaparstöðu. Aftur
á móti reyndist vera marktækur munur á alvarleika vonleysis
eftir því hvernig þátttakendur mátu fjárhagsstöðu sína F(2,139)
=3,672, p<0,10. Vonleysi reyndist meira meðal þeirra sem
töldu fjárhagsstöðu sína slæma en þeirra sem mátu hana góða.