Þjóðmál - 01.06.2012, Side 35

34 Þjóðmál SUmAR 2012
Lýsingar á fjarlægum þjóðum í tíma eða rúmi, nægjusömum og ánægðum, hafa
oft sagt meira um fordóma höfundarins
en sjálft frásagnarefnið .1 Til dæmis fræddi
þýski sagnritarinn Adam frá Brimum
lesendur sína á því á elleftu öld, að langt
úti í hafi mætti finna eyþjóð eina, er
Íslendingar nefndust . Þeir hefðu viðurværi
af kvikfjárrækt, klæddust skinnfeldum af
fénu og byggju með því í hellum í jörðu .
Lifðu þeir „í heilögum einfaldleik“ og
kærleik, sem leiddi til þess, að með þeim
væri allt sameiginlegt, jafnt handa gestum
sem íbúunum sjálfum .2 Danski sagnritarinn
Saxi lýsti Íslendingum svo á tólftu öld:
Eigi má heldur iðja Íslendinga gleymast í
þögn . Vegna ófrjósemi lands síns eru þeir
lausir við óhóf í mat og uppfylla stöðugt
skyldur hófseminnar, eru vanir að nota
ævina hverja stund til að afla þekkingar
um dáðir annarra, vega skort sinn upp
með andlegri dáð .3
Ekki þarf að segja neinum Íslendingi með
lágmarksþekkingu á sögu þjóðar sinnar, að
þessar lýsingar voru fjarri lagi . Alkunna er
síðan, hvernig þeir Charles de Montesquieu
og Jonathan Swift lýstu kynnum annarra
þjóða af Vesturlandamönnum í því skyni
að gagnrýna ýmsa siði náunga sinna .4
Guðmundur Kamban notaði sama stílbragð
í leikriti sínu, Sendiherranum frá Júpíter .5
Hugmyndin um „göfuga villimenn“ skýrðist þó ekki fyrr en Norður álfu­
menn fundu Vesturheim í lok fimmt ándu
aldar . Þegar sæfarinn Kristófer Kólumbus
sneri aftur til Spánar vorið 1493 eftir
háskalega siglingu vestur um haf þá um
haustið og veturinn, samdi hann skýrslu
til spænsku konungshjónanna, sem höfðu
styrkt hann til fararinnar . Þar vildi hann
kveikja áhuga þeirra á frekari könnunar­
leiðangrum til Vesturheims . Kvað hann
eyjar Karíbahafs byggðar sakleysingjum, sem
elskuðu náunga sína eins og sjálfa sig, væru
blíðir og skapgóðir, bæru engin vopn og
beittu ekki ofbeldi . Margir Norðurálfumenn
gleyptu við frásögnum sem þessum, enda
töldu þeir sig geta lært sitt hvað af hinum
dygðugu villimönnum . Einn þeirra var
franski rithöfundurinn Michel de Montaigne .
Í ritgerðinni „Um mannætur“, sem birtist
árið 1580, sagðist hann styðjast við frásagnir
manns, sem hefði dvalist árum saman á
meðal frumbyggja í Brasilíu . Indíánarnir þar
stunduðu engin viðskipti, kynnu hvorki að
skrifa né telja og notuðu ekki hugtök eins
og yfirráð eða undirgefni, auð og eklu . Þeir
stunduðu engin störf, heldur dönsuðu um
allan daginn, klæddust ekki fötum og kynnu
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Göfugir villimenn?