Fréttablaðið - 26.11.2016, Blaðsíða 30

Hvað er áfall?
Áfall er atburður sem ógnar lífi eða
veldur dauðsfalli, veldur alvar-
legum áverka eða kynferðislegt
ofbeldi
Einstaklingurinn ýmist … : upp-
lifir atburðinn sjálfur, er vitni að
atburði sem kemur fyrir einhvern
annan eða fær vitneskju um að ná-
inn fjölskyldumeðlimur eða náinn
vinur hafi orðið fyrir áfallaatburði.
Atburðurinn þarf að hafa verið
ofbeldisfullur eða slys, endurtekin
eða öfgakennd upplifun á óþægi-
legum þætti áfallaatburðar, t.d.
lögreglumaður sem endurtekið
þarf að takast á við smáatriði kyn-
ferðisofbeldis gegn barni; björg-
unarsveitamaður sem aðstoðar
við að safna saman líkamsleifum
(á ekki við um upplifun í gegnum
fjölmiðla, tölvur, o.s.frv., nema það
tengist atvinnu).
Mögulegar afleiðingar áfalls
Brotið sjálfstraust, erfiðleikar í fé-
lagslegum samskiptum,
skert starfsgeta, líkamleg vanda-
mál, löngun til að deyja (sjálfsvígs-
hugsanir/sjálfsvígstilraunir)
„Stundum deyr fólk í fanginu á okkur og líður kvalir. Og stundum er blóð út um allt. Við hughreystum ekki bara þann sem deyr
og hans nánasta aðstandanda. Við reynum líka að minnka áfallið á aðra aðstandendur. Þrífum t.d. íbúðina og leggjum þann
látna ef til vill til í rúminu. Gerum kveðjustundina eins fallega og við getum miðað við aðstæður og betri að glíma við. “
Fréttablaðið/SteFán KarlSSOn
Hvernig líður þér?
Í Góðu Standi
l Eðlilegt skap
l Orkumikill
l Sefur vel
l Gott vinnuframlag
l Góð félagsleg virkni
FyrStu einKenni
l Pirringur, leiði
l Svefntruflanir
l Lítil orka, þreyta og
líkamlegir verkir
l Minnkuð félagsleg
virkni
Slæm einKenni
l Kvíði, reiði, sorg
l Stöðugir líkamlegir
verkir, meiri þreyta
l Minnkað vinnuframlag
VeiK (ur)
l Mikill kvíði
l Uppstökk(ur)
l Sefur ekki, örmagna
l Getur ekki sinnt
skyldum
l Félagsleg einangrun
l Viðhalda heilbrigðum
lífsstíl
l Nýta félagastuðning
l Meðvitaður/-uð um
andlega líðan
l Vera meðvitaður/-uð
um þín þolmörk
l Góð hvíld, næring og
hreyfing
l Nýta heilbrigð bjargráð
l Viðurkenna vanlíðan og
streitu
l Tala við einhvern, leita
eftir aðstoð
l Viðhalda félagslegri
virkni
l Leita sérfræðiaðstoðar
l Fylgja ráðlögðum
úrræðum
l Þekkja úrræðin og
hvernig má nálgast þau
Til hvaða ráðstafana er hægt að grípa?
Við höfum líka misst
fólk. ÞVí miður. fólk
sér enga leið út.
hjónabönd hafa líka
splundrast og
fjölskyldur leyst upp.
Það er lífsnauðsynlegt
að takast á Við Þetta.
15%
slökkViliðs- og sjúkra-
flutningamanna Þjást
að meðaltali af
áfallastreituröskun.
en stefán telur líklegt
að hlutfallið sé mun
hærra.
„Við erum ekkert hættir þar. Það
má ekki halda svona ráðstefnu og
hætta þar. Við erum að tengja okkur
við Háskólann í Reykjavík, sem ég
trúi að ætli að setja á fót þekkingar-
setur varðandi sálfræðiþjónustu við
viðbragðsaðila. Við fáum vonandi
að vera þátttakendur í því ferli. Það
er svo mikilvægt að hlúa að sálar-
tetrinu,“ segir Stefán.
áföll á vettvangi
Stefán nefnir áföll sem valda streitu.
„Það getur verið t.d. að horfa upp á
manneskju deyja. Að meðhöndla
fólk sem hefur lent í alvarlegum
slysum eða orðið fyrir ofbeldi. Og
að vinna að málum sem varða slys,
ofbeldi eða misnotkun á börnum.
Aðkoman getur verið erfið. En þá er
það okkar að veita styrk, hughreysta
og aðstoða. Hann nefnir dæmi. „Ég
get sagt þér frá aðstæðum sem
margir í starfinu kannast við. Við
erum kallaðir á vettvang. Komum á
staðinn og verðum vitni að dauðs-
falli. Stundum deyr fólk í fanginu á
okkur og líður kvalir. Og stundum
er blóð út um allt. Við hughreystum
ekki bara þann sem deyr og hans
nánasta aðstandanda. Við reynum
líka að minnka áfallið fyrir aðra
aðstandendur. Þrífum t.d. íbúðina
og leggjum þann látna ef til vill til
í rúminu. Gerum kveðjustundina
eins fallega og við getum miðað við
aðstæður og betri að glíma við. “
til staðar á versta degi fólks
Hann segir hálfgert tabú að ræða
um tilfinningar og áföll í stétt við-
bragðsaðila þar sem helsta prýðin
þykir seigla og sterkar taugar.
„Það er almennt ekki viðurkennt
að við eigum að láta tilfinningar
stjórna okkur og nú tala ég bara út
frá minni stétt. Þegar við komum
að ljótum atburðum, hvort sem þar
eiga í hlut börn eða fullorðnir, and-
lát eða ljót og alvarleg slys, þá förum
við í vinnugírinn. Við búum til veggi
í kringum okkur, klárum verkefnið.
Huggum og hjálpum. Við erum
styrkur og til staðar á versta degi í
lífi fólks. Ef við tölum ekki um það
sem hefur gerst og vinnum úr því, þá
vex það og verður að krabbameini,
dregur okkur svo inn í svartnættið,“
segir Stefán og segir viðhorfin breyt-
ast hægt.
„Fólk er farið að viðurkenna að
það þurfi að losa sig við ákveðna
hluti. Við glímum bæði við almenn-
ingsálitið og viðhorf innan eigin
stéttar. Við eigum öll sem störfum
á þessum vettvangi atvik sem fylgja
okkur. Ég vann með mín atvik. En
þau eru samt með mér. Ég þarf til
dæmis ekki annað en að sjá ákveðna
hluti, sem öðrum finnast kannski
hversdagslegir til að það komi upp
í hugann skelfilegar sýnir og minn-
ingar,“ segir hann.
Hugurinn sveik
Hann nefnir dæmi um tilfinninga-
legt álag félaga síns sem varð til
þess að hugurinn sveik hann. „Ég
ætla ekki að nefna nein nöfn, það
er óþarfi. En félagi minn sem hafði
orðið fyrir verulegu áfalli sem
tengdist barni fer stuttu síðar aftur
í útkall. Það var banaslys. Hann
mundi eftir sér þegar hann kom
á vettvang. Svo mundi hann næst
eftir sér á Hellisheiði. Hann varð
fyrir hugrofi. Hreinlega slokknaði á
honum. Ég hef séð þetta gerast oftar,
þetta er vörn hugans,“ segir hann og
varpar þannig ljósi á þungt fargið á
fólki í framlínu neyðarþjónustu.
„Álagið er líka margslungið.
Stundum felst álagið í því sem ekki
er vitað fremur en því sem blasir við.
Eins og með slökkviliðsmenn sem
eru að fara inn í eldhaf og vita ekki
hvort þar er einhver á lífi, þurfa líka
að gæta að eigin lífi og félaganna.
Eins er með neyðarverði, sem taka
við símtölum og leiðbeina fólki, þeir
vita ekki hvað gerist eftir að slökkvi-
liðsmenn og/eða sjúkraflutninga-
menn koma á staðinn. Þá er þeirra
hlutverki lokið, en kannski situr í
þeim samtalið við viðkomandi. Nú
viðrum við tilfinningar okkar eftir
svona viðburði, það er nauðsynlegt
því þá kemur hópurinn saman og
fer yfir hlutina. Ef það eru einhverjir
sem þurfa að tala frekar um þá erum
við með mjög góða sálfræðinga að
tala við,“ segir Stefán.
Styrkleikamerki að tala
Stefán segir mikilvægt að breyta
menningunni og viðhorfum
almennt í samfélaginu. Hjá almenn-
ingi jafnt sem fólki í framlínunni og
yfirmönnum þeirra. „Það þarf að
breyta menningunni og viðurkenna
álag, streitu, vanlíðan og áföll. Það
þarf að hjálpa yfirmönnum að skilja
áföll og veita stuðning og opna
umræðuna, halda fræðslu- og viðr-
unarfundi. Því þetta er mannlegt,
eðlilegt og ekki merki um veikleika
að viðurkenna álagið. Það er styrk-
leikamerki að takast á við starfið
og það sem fylgir af ábyrgð. Það
gerum við með því að ræða málin og
bregðast við hættumerkjum en alls
alls ekki með því að bíta á jaxlinn.“
Karlmennskuímyndin hættuleg
Stefán segir að seigustu viðhorfin,
sem jafnframt gangi hægast að
breyta, séu tengd karlmennsku.
„Viðhorfin eru ennþá karllæg,
þó það starfi bæði konur og karlar
á þessum vettvangi. Þú átt að sýna
af þér karlmennsku, vera harður og
ekki að sýna af þér neinar tilfinn-
ingar. Slík hegðun er hættuleg og ég
ákvað strax þegar ég tók við í apríl
að við þyrftum að breyta þessu og
ræða vandann opinskátt. Það sem
ég vil er að við vöknum til meðvit-
undar um að við erum öll mannleg
og eigum okkur þolmörk. Einhvers
staðar byrjum við að bogna og ef við
bregðumst ekki við hættumerkj-
unum þá brotnum við. Við erum
að horfa upp á þetta gerast í ríkari
mæli,“ segir hann og segir algengt að
fólk leiti sér ekki hjálpar. Það þurfi
oft of mikið til.
tankur sem fyllist
„Það sem er að grassera í höfðinu á
fólki getur verið stórhættulegt. Það
eru til rannsóknir sem sýna fram á
að oft er það ekki fyrr en tólf árum
eftir atvik að fólk fer fyrst að takast
á við það eða leita sér aðstoðar. En
þá er kannski allt farið í rúst, fjöl-
skyldulífið til dæmis. Það er líka
hætta á að fólk fari að misnota lyf og
áfengi. Sumir vita ekki alveg hvað er
að. Tengja sig ekki alveg. Af hverju
er ég svona? Þeir fatta það ekki. En
staðreyndin er bara þessi, við getum
ekki vaxið í starfi, haldið áfram að
vera sterk og að hugga aðra án þess
að losa okkur við vanlíðanina.
Þetta er bara tankur sem fyllist, við
þurfum bara að tappa af honum til
að halda áfram.“
Samkvæmt alþjóðlegum rann-
sóknum þjást að meðaltali um 11%
lögreglumanna af áfallastreitu-
röskun í kjölfar stærri atburða og
15% slökkviliðs- og sjúkraflutninga-
manna af áfallastreituröskun. Þá
eru sjálfsvígshugsanir allt að fimm
sinnum algengari en hjá almenningi.
Þetta eru staðreyndir sem rætt var
um á ráðstefnu í byrjun nóvember.
„Á minni starfsstöð eru starfandi
sálfræðingar. Í flestum tilvikum hafa
menn aðgang að sálfræðiþjónustu.
En það þarf stundum að greiða
fyrir aðgenginu, ekki síst fyrir þá
sem starfa úti á landi. Nú er mikil-
vægt að opna umræðuna til þess
að fólk leiti sér þessarar aðstoðar.
Við erum búin að mynda tengsl
við fullt af fólki og markmiðið er
að það á enginn að þurfa að sitja
eftir og hafa engan að ræða við. Í
þessu samhengi þá langar mig að
ítreka að það er ekki endilega gott
að deila því sem gengur á í starfinu
með sínum nánustu. Oft áttar fólk
sig á þessu sjálft og gerir það ekki.
Það vill ekki leggja það á herðar
ástvina sinna. Þess vegna er nauð-
synlegt að tala við einhvern annan,
hlutlausan fagaðila. Annars er hætt
við því að allt fari í rúst heima hjá
þér. Þú ert reiður, uppstökkur, með
martraðir og getur ekki sagt neitt.
Þetta er ómöguleg staða að vera í,“
segir Stefán.
Ég er viss um að hlutfall þeirra
sem eru haldnir áfallastreituröskun
vegna álags í starfi er hærra en það
sem er nefnt á alþjóðavísu, fimmtán
prósent. Ég held að svo margir leiti
sér ekki hjálpar, við sjáum merki
þess. Við létum þess vegna útbúa
einföld spjöld þar sem fólk getur
svolítið tékkað líðanina. Hvernig því
líður og til hvaða ráðstafana hægt er
að grípa versni líðanin. Við bendum
líka fólki í samfélaginu, almennt, á
að vera meðvitað um þessi atriði til
að halda geðheilsu.“
Stefán segir að mergur málsins
sé þessi: „Hættum að bíta á jaxlinn.
Það er ekki styrkleikamerki. Það er
styrkur að glíma við og taka ábyrgð
á eigin líðan. Opnum þetta, ræðum
þessi mál. Ef við erum ekki með
hausinn í lagi þá gerum við ekki
2 6 . n ó v e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r30 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
2
6
-1
1
-2
0
1
6

0
4
:2
9
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
B
7
2
-0
6
2
0
1
B
7
2
-0
4
E
4
1
B
7
2
-0
3
A
8
1
B
7
2
-0
2
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
4
4
s
_
2
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K