Fréttablaðið - 26.11.2016, Blaðsíða 38

2 6 . n ó v e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r38 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
rúms. Á nítjándu öldinni verður
þetta mjög fastmótað form þar sem
það sem við lítum á sem hefðbundna
sjálfsævisögu er orðið að veruleika.
En það er í raun bara ákveðin tegund
af realisma sem við lítum á sem hefð-
bundna sjálfsævisögu.
Síðan þá hafa verið gerðar alveg
ótal tilraunir á þessu formi. Ótal til-
raunir með því að segja sögu sína á
einhvern annan hátt. Til að mynda
ekki endilega í tímaröð heldur þema-
tískt, eða að taka eitt ár og láta það
standa fyrir ævina, eða segja sögu
sína í ljósmyndum og þannig mætti
lengi telja. Þessar tilraunir lýsa í raun
miklu frekar ákveðnum breytingum
á sambandinu á milli sjálfsævisögu og
skáldsögu. Þetta er alltaf í einhverju
sambandi vegna þess að sjálfsævi-
sagan notar sér svo mikið frásagnar-
tækni úr skáldskap og öfugt. Þannig
að tengslin hafa alltaf verið sterk en
þau færast til og breytast.“
Mín bók, mitt minni
Gunnþórunn nefnir að bækur á borð
við verk Jóns Gnarr séu kannski frekar
nýtt fyrirbæri hér en að slíkar bækur
séu vel þekkt fyrirbæri erlendis. „Það
eru alls konar ástæður fyrir því að
Jón Gnarr kallar þetta skáldaða ævi-
sögu og er tregur til að gefa ákveðin
svör þegar hann er spurður út í þetta.
En í grunninn ganga þessi verk ákaf-
lega mikið út á það að skapa ákveðna
ímynd. Að skapa ákveðna hugmynd
um hans fortíð og af því að þetta er
samtímasaga og af því að þetta er
dramatískt sem hann er að segja frá,
þá er þetta í lifandi minni hjá mjög
mörgum, þá getur fólk bara sagt
nei, þetta gerðist ekki. Þetta var ekki
svona.
Þannig að ef einhver vildi skrifa
ævisögu Jóns Gnarr og halda fram
þessum atriðum sem þar koma fram,
þá væri þetta mjög svo á siðferðislega
gráu svæði. Einfaldlega vegna þess
að ævisagan á að lúta ákveðnum lög-
málum um heimildir og sagnfræði.
En af því að þetta er sjálfsævisaga, og
Jón getur sagt „ég man þetta svona og
hitt skiptir ekki máli“, þá er þetta allt
annað. En það er samt alltaf þannig
þegar lesendur fá í hendurnar texta
sem er kynntur til sögunnar með
þessi tengsl við veruleikann að vera
sjálfsævisaga, að þá les fólk þetta
öðruvísi. Gerir aðrar kröfur og vænt-
ingar til textans.
Þetta eru mjög athyglisverðar
deilur og Jón hefur m.a. verið sakaður
um að taka á sig minningar annarra.
Það eru reyndar til dæmi um það úti
í heimi sem eru mun dramatískari en
þetta þegar fólk þykist t.d. hafa lent í
helförinni. Slíkir textar eru eðlilega
mjög umdeildir en þeir segja okkur
mikið um þær væntingar sem við
höfum til svona texta og þá ekki síst
þegar þetta er svona beint inn í sam-
tímann þegar tiltölulega ungt fólk er
að skrifa um nýliðna atburði.
En með því að skilgreina verkið
með ákveðnum hætti þá fær höf-
undur á borð við Jón Gnarr ákveðið
frelsi. Ályktanirnar sem hann dregur
af þessu fyrir sína ímynd og það sem
er sannfærandi í verkinu eru áhrifin.
Þessi tilfinning fyrir því að vera á jaðr-
inum og utangarðs sem skapar hann
sem persónu, það er sannfærandi.
Þegar hann er að búa til Jónsa pönk
sem fyrirbæri þá er það sannfærandi.
Þannig er þetta freistandi tæki til þess
að búa til sína mynd af sögunni, hvort
sem það er pólitíkus eða höfundur
sem stendur þarna að baki.“
Líf annarra
Gunnþórunn bendir á að höfundar
nota líka eigin líf og annarra í sínum
skáldskap og þar geta mörkin ekki
síður orðið óljós. „Konan við þúsund
gráður eftir Hallgrím Helgason er ein-
mitt nærtækt dæmi um slíkt. Það er
auðvitað viðkvæmt þegar höfundur
tekur yfir annað líf og býr til úr því
skáldsögu. En það er hins vegar svo
vel þekkt í bókmenntasögunni að
það er í sjálfu sér lítið við því að
segja.“
Nokkrum árum síðar þá kemur
önnur bók um ævi sömu konu og þar
er farið í staðreyndir og líf hennar
rakið frá vöggu til grafar. Byggir það
á þörf fyrir að leiðrétta? „Slíkt er að
minnsta kosti vel þekkt fyrirbæri.
Það er frægt dæmi hjá höfundinum
Michael Ondaatje sem skrifaði mjög
frjálslega sögu um fólkið sitt á Sri
Lanka og bróðir hans varð svo fúll að
hann skrifaði sína eigin. Þannig að
þetta er að minnsta kosti allt til.
En svo eru rithöfundar oft í sínum
fyrstu bókum að byggja á eigin lífi,
eins og Pétur Gunnarsson gerði í
Andrabókunum, en svo seinna skrifa
þeir einhverja sjálfsævisögulega texta
og þá er eins og skáldsagan hafi ekki
verið nóg. Þá þarf að heimsækja þetta
aftur og skoða þetta og þá í einverju
öðru formati. Fá einhvers konar stað-
festingu. Eins og þegar Virgina Woolf
skrifaði To the Lighthouse, sem fjallar
mjög mikið um móður hennar, en
þrjátíu árum seinna eða svo þegar
Woolf fer að skrifa niður eigin minn-
ingar, þá verður móðirin aftur algjör-
lega alltumlykjandi. Hún verður aftur
að efniviði.
Það er líka vegna þess að svona
sögur úr fortíð þurfa ekki að vera bara
ein saga. Þetta geta verið alls konar
frásagnir og þær breytast í minninu
og þegar við eldumst en líka vegna
þess að við komum að þeim á öðru-
vísi máta. Ein atburðarás á sér ekki
eina sögu heldur milljón sögur.“
Mikil dómharka
En hver er þá afstaða samfélagsins
til ævisögunnar? „Ævisagan stendur
lægra í stigveldi bókmenntanna en
ljóð og skáldsögur og það hefur hún
í raun alltaf gert. Þetta er alveg aug-
ljóst og ekki bara hér heldur meira
og minna alls staðar. Maður talar við
bókmenntafólk sem er með þetta
alveg á hreinu og spyr svo; en hvað
gerum við þá við Játningar Rousseau?
Þá kemur svona smá hik en engu að
síður er hún þarna fyrir neðan.
Þetta kom mjög berlega í ljós í fyrra
í umræðunni um bækur Hallgríms,
Jóns Gnarr og Mikaels Torfasonar
og þeirri ádeilu að þeir væru að segja
einhverjar sorgarsögur af sjálfum sér.
Slíkt þótti nú ókarlmannlegt og svo
framvegis og að höfundur á borð við
Hallgrím væri að skrifa sjálfsævisögu
væri nú eitthvað sem hann setti niður
við.“
Gunnþórunn segir að það sem
veldur þessu sé einkum að sjálfs-
ævisagan hafi á sér þetta orð frægra
manna sögunnar. „Það er það sem
fólk sér fyrir sér og líka þessi lengri
blaðaviðtöl, Halla Linker
og Sendiherrafrú segir frá.
Allt þetta sem maður ólst upp við og
er oftar en ekki einhverjar játningar
sem þykja ómerkilegri en það að
skálda og þetta er mjög rótgróið í
menningunni. Við gerum nefnilega
siðferðislegar kröfur til þeirra sem
skrifa sjálfsævisögur og við fellum
dóma um það: Þessi er of ungur, þessi
hefur ekki lifað neitt merkilegt, þessi
er vinnukona að austan og allt þetta.
Við sem samfélag viljum hafa sitt-
hvað að segja um það hver á að skrifa
sjálfsævisögu og um hvað þær eiga að
vera. Og ef einhver skrifar sína sögu er
hann gagnrýndur fyrir að sleppa hinu
og þessu, og þannig fellum við stöðugt
dóma um sjálfsævisöguleg skrif.”
Íslenski markaðurinn
Var það þessi dómharka sem litaði
til að mynda alla umræðu um bækur
Hallgríms og Mikaels á síðasta ári?
„Já það fór allt að snúast um það sem
þeir höfðu lent í, eins og sagt er. Að
Hallgrími hefði verið nauðgað og
að læknir hefði bjargað Mikael með
blóðgjöf í óþökk foreldranna. Þetta
snerist allt um það og það var erfitt
að fá fram umræðu um þessi verk sem
bókmenntaverk. En tökum eftir því
að á undanförnum árum hafa ýmsar
bækur eftir konur komið út þar sem
er verið að lýsa einhverju áfalli úr
æsku en þær fá ekki svona viðbrögð.
Erum við virkilega enn þá svona
föst í karlmannlegum stereó týpum?
Kannski var þetta bara hávær minni-
hluti sem talaði um þetta en svona
fannst mér þetta að engu að síður
vera. Það var ekki hægt að ná neinni
umræðu um verkið af því að þetta var
ýmist hlægilegt eða að maður átti að
vorkenna þeim. Þetta var að minnsta
kosti stórundarleg umræða.“
En eru engar svona bækur í ár?
„Þær eru a.m.k. mun færri en í fyrra.
Íslenskur bókmenntaheimur er
stundum svo öfgakenndur og gengur
í skrykkjóttum bylgjum. Ég man að
þegar ég var úti í London að skrifa
mína doktorsritgerð var nánast ekk-
Bækur
Aðalfundur Golfklúbbs Reykjavíkur 2016
verður haldinn þriðjudaginn 6. desember kl. 20:00.
Fundarstaður: Golfskálinn Grafarholti
Dagskrá:
Í upphafi aðalfundar skal kjósa sérstakan fundarstjóra og ritara eftir tilnefningu.
1. Skýrsla formanns.
2. Kynning á endurskoðuðum ársreikningi félagsins.
3. Umræður um skýrslu formanns og ársreikning sem síðan skal borinn upp til samþykktar.
4. Umræður og atkvæðagreiðsla framkominna tillagna um lagabreytingar ef einhverjar eru.
5. Afgreiðsla tillagna til lagabreytinga.
6. Ákveðið árgjald og önnur gjöld fyrir næsta starfsár.
7. Kosning stjórnar og varamanna í stjórn.
8. Kosning tveggja endurskoðenda og eins til vara.
9. Önnur málefni ef einhver eru.
Virðingarfyllst, Stjórn GR
AÐALFUNDUR
Golfklúbbs Reykjavíkur 2016
verður haldinn þriðjudaginn 6. desember
Það getur reynst erfitt að fá fram umræðu um sjáldfsævisögur karla þar sem tekist
er á um áföll.
↣
Gunnþórunn segist hafa sérstak-
lega gaman af sjálfsævisögum sem
nýta ljósmyndir og eiga í samræð-
um við þær fremur en að nota þær
aðeins til myndskreytingar.
2
6
-1
1
-2
0
1
6

0
4
:2
9
F
B
1
4
4
s
_
P
1
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
1
0
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
B
7
1
-C
5
F
0
1
B
7
1
-C
4
B
4
1
B
7
1
-C
3
7
8
1
B
7
1
-C
2
3
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
4
4
s
_
2
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K