Fréttablaðið - 26.11.2016, Blaðsíða 114

Hvað sem þeirri forsögu líður hófst
fjöldaframleiðsla á absint í Sviss á fyrstu
árum nítjándu aldar. Fjölskyldufyrir-
tækið Pernod Fils ruddi brautina. Árið
1805 hóf það framleiðslu og gat þá
afkastað að jafnaði sextán lítrum á dag.
Þegar komið var fram á árið 1850 nam
dagsframleiðslan 20 þúsund lítrum.
Frá Sviss barst absint-hefðin til
nágrannalandanna og reyndust
Frakkar sérstaklega móttækilegir.
Skilin milli áfengis sem vímugjafa og
læknislyfs voru enn óljós á nítjándu
öld og fengu læknar franska hersins
tröllatrú á absint sem fyrirbyggjandi lyfi
við blóðkreppusótt sem herjaði mjög
á hermenn í stríðinu í Alsír á árunum
1844-47. Hermennirnir fengu sinn dag-
lega absint-skammt, vöndust á bragðið
og þegar herdeildirnar sneru aftur heim
að stríði loknu rauk neysla á tegundinni
upp í Frakklandi.
Í fyrstu voru þó einkum meðlimir
borgarastéttarinnar sem gátu leyft
sér munaðinn, enda absint framan af
frekar dýr drykkur. Sú trú var almenn í
Frakklandi að heilnæmt væri að drekka
staup af sterku áfengi áður en sest væri
að kvöldverðarborði til að örva matar-
lyst og bæta meltingu. Mörg hundruð
ólíkar tegundir snapsa voru fáanlegar
í því skyni, en absint var val efnameiri
borgara og þegar verðið tók að lækka
gátu fleiri þjóðfélagshópar leyft sér
slíkan munað hvunndags.
Á tímabilinu 1880-1910 hríðféll
verðið á absint með tilkomu fjölda
nýrra framleiðenda, stórra jafnt sem
smárra. Framleiðslan jókst og abs-
int var komið á hvers manns borð.
Það var drukkið af konum jafnt sem
körlum, háum sem lágum og ríkum
sem snauðum. Árið 1874 var ársneysla
Frakka af drykknum græna 700 þúsund
lítrar, en árið 1910 var talan komin upp
í 36 milljónir. Absint gerði harða hríð
að víninu sem eftirlætisdrykkur Frakka,
en vínræktendur áttu á sama tíma í
miklum vandræðum vegna plöntu-
sjúkdóma sem herjuðu á vínekrurnar.
Syrtir í álinn
En framleiðsluaukningin og verð-
hrunið var í mörgum tilfellum á kostn-
að gæða. Absint-brugghús skutu upp
kollinum eins og gorkúlur og störfuðu
án nokkurs eftirlits. Margir framleið-
endur freistuðust til að nota aukaefni,
sem í sumum tilvikum reyndust háska-
leg. Vafalítið átti slíkt glundur stóran
þátt í því að athygli læknavísindanna
tók að beinast að absint. Franski sál-
fræðingurinn Valentin Magnan, sem
var sérfræðingur í rannsóknum á sam-
spili geðsjúkdóma og áfengisneyslu,
komst að þeirri niðurstöðu að absint-
drykkjumönnum væri hættara við að
fá ofskynjanir. Tilgáta hans var sú að
efni í malurtarrótinni hefðu þessi áhrif
á heilann. Til að sannreyna þetta gerði
hann tilraunir á dýrum sem hann lét
innbyrða malurt og tókst að sýna fram
á einkenni eitrunar.
Í dag draga vísindamenn þessar nið-
urstöður Magnans í efa og benda á að
þótt jurtin hafi vissulega að geyma efni
sem reynst geta spendýrum skaðleg,
hafi magn þeirra í absint-drykknum
yfirleitt verið talsvert undir hættu-
mörkum. Á nítjándu öld höfðu menn
þó enga ástæðu til að efast um rann-
sóknirnar og þá niðurstöðu að absint
væri líklegra en aðrar áfengistegundir
til að hrinda af stað geðveiki. Íslending-
ar, sem lítið þekktu til drykkjarins voru
jafnsannfærðir og aðrir um skaðsem-
ina. Þannig flutti íslenskt blað þá frétt
árið 1911 að hagfræðiskýrslur sýndu að
af 9.938 geðveikistilfellum í Frakklandi
væri absint orsök 4.882 þeirra. Verða
það að teljast furðunákvæmar tölur.
Absint varð sérstakur skotspónn ört
vaxandi bindindishreyfingar í Evrópu
undir lok nítjándu aldar og varð ímynd
þess sífellt tengdari ógæfu og örvilnan,
meðal annars í bókmenntum og mynd-
list. Hryllilegur atburður í Sviss árið
1905 reyndist svo kornið sem fyllti
mælinn.
Svissneskur bóndi að nafni Jean Lan-
fray skaut þá eiginkonu sína og tvær
barnungar dætur til bana og reyndi að
drepa föður sinn í ölæði. Lanfray var
langt leiddur alkóhólisti sem sagður
var drekka allt að fimm lítra af víni
á degi hverjum. Daginn örlagaríka
hafði hann setið að sumbli og drukkið
óhemjumagn af víni, koníaki, brandíi
og fleiri áfengistegundum.
Verjendur morðingjans gripu hins
vegar til þeirrar málsvarnar að kenna
tveimur absint-glösum sem hann drakk
fyrr um daginn um morðin og að eitrið
hefði í raun tekið af honum völdin. Ekki
féllst dómarinn á þá málsvörn og hlaut
Lanfray 30 ára fangelsisdóm, en slapp
þó við dauðadóm vegna þess að drápin
voru framin í ölæði. Hann hengdi sig
fáeinum dögum síðar í fangaklefa
sínum.
Absint-morðin í Sviss fengu gríðar-
lega athygli í evrópskum dagblöðum.
Í heimalandinu reis upp reiðibylgja
þar sem tugþúsundir hvöttu til þess
að drykkurinn yrði bannaður með
lögum. Svissneska þingið samþykkti að
binda slíkt bann í stjórnarskrá. Absint-
framleiðendur töldu sig illa svikna og
kenndu því um að á þingi ættu sæti
margir gamlir aðalsmenn sem tengdust
vínframleiðslu og væru að losa sig við
keppinaut.
Á næstu árum var absint bannað
í hverju landinu á fætur öðru, þar á
meðal í Frakklandi. Þótt nokkur lönd
heimiluðu það ennþá varð neyslan
aldrei svipur hjá sjón. Breyttar reglu-
gerðir Evrópusambandsins hafa á síð-
ustu árum opnað á ný fyrir framleiðslu
á absint, þó án tiltekinna aukaefna.
Ólíklegt er þó að græna dísin öðlist
aftur sinn gamla sess meðal einbeittra
evrópskra drykkjumanna.
Stúlkan á myndinni situr við borð á veitingahúsi og horfir tómum augum fram fyrir sig. Andlitið er lífvana og líkams-staðan ber vott um uppgjöf. Hún er þokkalega til fara, í
það minnsta miðað við manninn við
hliðina á henni sem reykir pípu dauf-
legur á svip. Í glasinu fyrir framan ungu
konuna er ljósgrænn vökvi. Þau sitja í
þögn.
Listamaðurinn sem skapaði þetta
fræga verk árið 1876 var Edgar Degas.
Rytjulegi karlinn á myndinni var félagi
hans og starfsbróðir, Marcellin Desbo-
utin, en stúlkan var Ellen Andrée, leik-
kona og fyrirsæta.
Óhætt er að segja að verkið hafi
fallið í grýttan jarðveg og vakið reiði
sem nútímafólk á bágt með að skilja að
unnt sé að kveikja með málverki. Gagn-
rýnendur tættu það í sig fyrir ljótleika
þegar myndin var fyrst sýnd skömmu
eftir að hún var tilbúin. Sextán ár liðu
uns næsti sýningarstjóri lagði í að sýna
verkið á ný og enn urðu viðbrögðin
á sömu leið. Reiðir listvinir kröfðust
þess að ófögnuðurinn yrði fjarlægður
úr sýningarsalnum.
Árið eftir var myndin sýnd í Lund-
únum og enn urðu viðbrögðin hörð.
Undir lok nítjándu aldar var sið-
prúðum listasafnsgestum misboðið
að sjá ölvaða konu á málverki. List-
gagnrýnendur kölluðu verkið hneisu
og einn þeirra sló því meira að segja
föstu að stúlkan á myndinni hlyti að
vera skækja. Í Bretlandi fékk verkið
þó að hanga uppi, ekki hvað síst vegna
þess að það styrkti í sessi staðalmyndir
þarlendra um hina siðspilltu nágranna
sína handan Ermarsunds.
Í Bretlandi var málverkinu gefið
nýtt heiti L’Absinthe, Absint-glasið
eða Absint-drykkjukonan. Vísaði það
í görótta græna drykkinn á myndinni,
alræmdustu áfengistegund þeirra tíma.
Absint hafði áratugina á undan
breiðst ótrúlega skjótt út um heiminn.
Mestar voru þó vinsældir þess í Frakk-
landi, þar sem það var nálega orðið
þjóðardrykkur. Absint-drykkja brúaði
stéttabilið, þar sem það var jöfnum
höndum drukkið af fátækum verka-
mönnum og efri millistétt samfélags-
ins. Í hugum flestra var þó absint eink-
um tengt listaspírum og bóhemum.
Ófáir rithöfundar og myndlistarmenn
vísuðu til þess í verkum sínum, einkum
þeir sem hallastir voru undir sopann.
Af frægum slíkum mátti telja málarana
Vincent van Gogh og Henri de Toulo-
use-Lautrec. Nafnkunnir ofdrykkju-
menn áttu vafalítið stóran þátt í að
þessi tegund fékk öðrum fremur á sig
illt orð.
Allra meina bót
Absint er rammsterk áfengistegund,
með vínandainnihald á bilinu 55-70%.
Það er þó yfirleitt þynnt nokkuð út fyrir
neyslu, en absint þykir prýðilegur lyst-
auki á undan mat. Við framleiðsluna
er notast við ýmsar jurtir sem gefa
drykknum afgerandi bragð og hinn
einkennandi græna lit. Má þar nefna
plöntuna ísóp, fenniku eða fennel, anís
og síðast en ekki síst malurtarrót.
Malurtin nefnist Artemisia absint-
hium á latínu og dregur áfengisteg-
undin nafn sitt af því. Er plantan raunar
nafngjafi fleiri tegunda úr heimi Bakk-
usar, því á þýsku nefnist hún Wermut.
Drykkurinn vermút heitir eftir henni,
en blöð malurtarinnar eru notuð við
framleiðslu á vermút.
Það voru þó ekki eiginleikar mal-
urtar sem krydds í áfengi sem fyrst
vöktu athygli manna á henni. Hún er
einhver elsta lækningajurt sem þekkt
er og var talin koma að gagni við hinum
ýmsu kvillum – einkum hvers kyns
verkjum. Sagan segir raunar að absint-
drykkurinn hafi í fyrstu verið hugs-
aður sem mixtúra og er uppfinning
hans eignuð nafngreindum frönskum
lækni sem flúði til Sviss árið 1792 í
umróti frönsku byltingarinnar. Töfra-
meðal sitt hafi læknirinn kallað „grænu
dísina“ (franska: La fée ferte) vegna hins
skringilega græna litar. Það nafn átti
lengi eftir að loða við drykkinn.
Ef marka má þessa frásögn gekk
uppskrift doktorsins franska manna
á milli í Couvet-héraðinu í Neu châtel
þar til athafnamaður nokkur festi kaup
á henni, ekki með grasalækningar í
huga heldur til snapsaframleiðslu.
Aðrir benda á að bændur í Neuchâtel
hafi um miðja átjándu öld verið kunnir
fyrir malurtarsnapsa sína.
Bölvun
grænu
dísarinnar
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson skrifar
um úthrópað áfengi
Í glasinu fyrir framan ungu konuna er ljósgrænn vökvi. Þau sitja í þögn. Listamaðurinn sem skapaði þetta heimsfræga verk árið
1876 var Edgar Degas, einn af upphafsmönnum impressjónismans í málaralist.
Snyrtistofan Ha lik
Við sérhæfum okkur í
Háræðaslitsmeðferðum
Góður árangur – Gott verð
Hraunbæ 102 • Reykjavík • S. 893 0098 • snyrtistofanhafblik@gmail.com
Bjóðum einnig árangursríka
húðslípimeðferð
Fyrir Eftir
Fyrir Eftir
.Stúlkan á myndinni
hlyti að vera Skækja.
2 6 . n ó v e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r58 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
2
6
-1
1
-2
0
1
6
0
4
:2
9
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
7
2
-0
6
2
0
1
B
7
2
-0
4
E
4
1
B
7
2
-0
3
A
8
1
B
7
2
-0
2
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
4
4
s
_
2
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K