Morgunblaðið - 12.05.2016, Qupperneq 50

50
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. MAÍ 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ídag verðuropnuð afmæl-issýning í
Þjóðarbókhlöðunni í
tilefni af 200 ára af-
mæli Hins íslenska
bókmenntafélags.
Tvær aldir eru frá
því að nokkrir menn
komu saman í
Kaupmannahöfn og settu á fót
þetta merka félag, en það mun
vera elsta starfandi félag á Ís-
landi að Biblíufélaginu undan-
skildu. Í tvö hundruð sumur
samfleytt hefur félagið unnið
þrekvirki í því að varðveita ís-
lenska tungu og menningu og
verður það framlag aldrei metið
til fjár.
Þegar danski málfræðingur-
inn Rasmus Kristian Rask kom
hingað til lands árið 1813 skynj-
aði hann að íslenskan væri á
undanhaldi í Reykjavík, höfuð-
staðnum sjálfum, þar sem menn
tjáðu sig jafnvel frekar á dönsku
en íslensku, eða blönduðu saman
tungumálunum í daglegu tali
sínu. Þá var öll útgáfustarfsemi
á íslenskum bókmenntum á þeim
tíma í skötulíki. Rask spáði því
að íslenska yrði útdautt tungu-
mál innan hundrað ára í Reykja-
vík og líklega horfin með öllu
innan þrjú hundruð ára ef ekkert
yrði að gert.
Þó að íslenskan væri ekki
móðurmál Rasks ákvað hann að
spyrna yrði duglega við fótum,
sem hann og gerði með stofnun
bókmenntafélagsins. Það er því
meðal annars Rask sjálfum að
þakka að hinn myrki spádómur
hans um framtíð íslenskunnar
hefur ekki enn ræst.
Hið íslenska bókmenntafélag
tók þegar myndarlega til starfa,
en fyrsta útgefna
verk þess, Sturl-
unga, kom út á ár-
unum 1817-1820.
Sjö árum síðar hóf
félagið útgáfu
Skírnis, elsta tíma-
ritsins sem enn
kemur út á íslensku.
Síðan þá hafa mörg
vegleg verk komið út á vegum fé-
lagsins og kannast líklega flestir
Íslendingar við lærdómsritin,
þar sem mörg af merkustu rit-
verkum mannkyns hafa verið
þýdd á móðurmálið.
Á þessum tímamótum er vert
að hafa það í huga að helstu
verkefnum félagsins eins og þau
voru skilgreind í upphafi, „að
styðja og styrkja íslenska tungu
og bókvísi og menntun og heiður
hinnar íslensku þjóðar,“ mun
sennilega aldrei ljúka. Hlúa þarf
vel að tungumáli fámennrar
þjóðar sé vilji til þess að viðhalda
kunnáttu í því, ekki síst á tímum
alþjóðavæðingar og samskipta-
byltingar.
Enskan hefur til að mynda
tekið við hlutverki dönskunnar
sem það erlenda tungumál sem
flestir Íslendingar tileinka sér,
og eru áhrif hennar á alla
dægurmenningu óumdeild. Þau
áhrif þurfa ekki að vera til hins
verra, en mikilvægt er engu að
síður að Íslendingar séu vel á
verði um tungumál sitt.
Rík tungumálakunnátta er
alls ekki af hinu slæma. Hún
verður þó einskis virði ef móður-
málið sjálft glatast í leiðinni, eða
eins og stendur á leiði Rasmusar
Rask: „Ef þú vilt fullkominn
vera í fróðleik þá nem þú allar
tungur en týn þó eigi að heldur
þinni tungu.“
„Að styðja og
styrkja íslenska
tungu og bókvísi og
menntun og heiður
hinnar íslensku
þjóðar.“}
Okkar dýrasti arfur
Eitt af því semtekist er á um í
Bretlandi þessa dag-
ana er hin óheyri-
legu áhrif sem hinar
ýmsu reglugerðir
Evrópusambandsins
hafa á líf Breta á hverjum degi.
Svo virðist sem embættis-
mannakerfið í Brussel sé með-
vitað um óvinsældir sínar í Bret-
landi, því að í vikunni bárust þau
tíðindi að Evrópusambandið
hefði frestað gildistöku reglna
þar sem kveðið væri á um að ekki
mætti framleiða eða selja ýmis
lítil rafmagnstæki ef þau væru of
„kraftmikil“. Á meðal þeirra tóla
sem þannig verða vængstýfð má
nefna hárþurrkur, brauðristar og
hraðsuðukatla.
Breskir fjölmiðlar tengdu
þessa ákvörðun beint við þjóðar-
atkvæðagreiðslu Breta í sumar,
þar sem skorið verður úr um að-
ild landsins að ESB, og Evrópu-
sambandsandstæðingar töluðu
um yfirvofandi „aðför að bresk-
um morgunverði“. Engin þjóð í
Evrópu sýður jafnmikið vatn og
Bretar, enda drekka
þeir manna mest af
te. Þá hefur þing-
maður UKIP á
Evrópuþinginu
kvartað undan því á
Twitter að hann geti
ekki ristað brauðið sitt almenni-
lega fyrr en í fjórðu tilraun.
Vissulega verður þessi „aðför“
að teljast tiltölulega lítið mál í
stóra samhenginu nú þegar Bret-
ar ræða alla kosti og galla sem
fylgja aðildinni að sambandinu.
Engu að síður vekur það athygli
að væntanlegri óánægju almenn-
ings í Bretlandi með nýju regl-
urnar er ekki mætt af nokkrum
skilningi af hálfu Brussel-
valdsins, heldur er sérstaklega
ákveðið að fresta gildistöku
reglna, sem talið er að verði óvin-
sælar, fram yfir kjördaginn í júní.
En þó að málið snúist um lítil
raftæki er það í raun stærra en
svo. Í leiðinni lýsir það smá-
smugulegri afskiptasemi emb-
ættismannanna í Brussel og um
leið viðhorfi þeirra til kosninga
og kjósenda.
Evrópusambandið
frestar gildistöku
reglna í viðleitni til
að plata Breta}
Feluleikur fram yfir kosningar
E
inelti. Allir vita að það viðgengst
í skólum sem börnum okkar ber
skylda til að sækja. Allir vita að
það viðgengst á vinnustöðum
þar sem fullorðið fólk er saman-
komið. Þetta er þekkt og afleiðingarnar eru
skýrar. Sálræn vandamál og sjálfsvíg sem
koma hefði mátt í veg fyrir.
Þegar vandamálið er skýrt eru viðbrögðin
það einnig. Viðbragðsleysið í þessu tilfelli.
Allir grunnskólar eru með eineltisáætlun
sem þeir starfa eftir. Áætlunin á að fyrir-
byggja einelti og uppræta það. Þetta virkar
vel á blaði og þarna eru alls konar fínar skil-
greiningar. Skilgreiningarnar eru ennþá fleiri
í reglugerðum og öðru fargani. Hér er búið að
skilgreina allt vel og vandlega og vandamálið
þar með leyst.
Á dögunum gapti samfélagið yfir ofbeldinu sem ung
stúlka þurfti að þola af hendi samnemenda sinna. Snjall-
símavæðingunni má þakka í þetta sinn þar sem ofbeldið
náðist á myndband og verða beinhörð sönnunargögnin
henni vonandi að vopni. Þessi stúlka hafði nýlega þurft
að skipta um grunnskóla vegna eineltis. Ekki var grasið
grænna hinum megin og er þetta síendurtekin saga þar
sem fórnarlambið þarf að lúta í lægra haldi fyrir
ofbeldismanni í stað þess að fá raunverulega lausn á
vandanum.
Einelti meðal ríkisstarfsmanna var vel kannað fyrir
nokkrum árum. Lagðar voru fyrir starfsumhverfiskann-
anir á árunum 2006 og 2007 er sýndu að tæp
17% ríkisstarfsmanna töldu sig hafa orðið
fyrir einelti á vinnustað. Þetta þótti alltof
mikið og var sérstök könnun um einelti því
lögð fyrir árið 2008 og síðan aftur í árslok
2010. Viðamikið fræðslustarf um einelti fór
fram á milli áranna 2008 og 2010 og var
könnuninni ætlað að kanna árangurinn af
því. Niðurstaðan var skýr. Árangurinn var
enginn. Eineltið mældist rúmlega 10% bæði
árin. Meira en í okkar nágrannalöndum. Í
niðurstöðukafla skýrslu sem unnin var um
efnið segir að aðgerðaleysi stjórnenda ýti
undir að einelti þrífist innan stofnunar.
Á síðustu misserum hefur umræðan um
ýmis vandamál verið opnari og hafa margir
sem urðu fyrir einelti í barnæsku stigið fram
og sagt sína sögu. Ákveðinn samhljóm má
finna í flestum sögum og virðast þeir sem urðu fyrir of-
beldinu benda í eina átt. Á hjálpina sem ekki barst.
Vandamál sem þetta, sem öllum er ljóst að getur haft
alvarlegar og jafnvel lífshættulegar afleiðingar, þarf að
vera uppi á borðinu. Það á ekki að fela. Ég tel nokkuð
ljóst að það sem myndi ógna áþreifanlegri heilsu og ör-
yggi fólks í skólum eða á vinnustöðum yrði lagað. Ef loft-
ið væri illa steypt og fólk ætti á að hættu að fá steypubita
í höfuðið með alvarlegum afleiðingum yrði vandamálið
líklega tekið föstum tökum. Hvers vegna gilda önnur við-
mið um hættuna sem steðjar að andlegri heilsu manna?
sunnasaem@mbl.is
Sunna
Sæmundsdóttir
Pistill
Hjálp á pappír
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Tún koma illa undan vetrivíða um land, en eins ogstaðan er núna virðistheilmikið hafa kalið, þá
aðallega á Norðausturlandi. „Það er
töluvert mikið kal víða og það
versta nálgast að vera eins og árið
2013 þegar það var mjög mikið kal
hérna,“ segir Guðmundur Helgi
Gunnarsson, jarðræktarráðunautur
hjá Ráðgjafamiðstöð landbúnaðar-
ins (RML) á Akureyri.
Hann segir kalið miklu meira
en menn áttu von á. Heilmikið er
kalið í Hörgársveit, í Grýtubakka-
hreppi og eitthvað frammi í Eyja-
firði. Þá hefur Guðmundur heyrt af
því að mikið sé kalið í Þistilfirði og
eitthvað á Ströndunum. „Vorið er
annars komið svo stutt hjá okkur
og þetta sést ekki enn alls staðar
nógu vel,“ segir Guðmundur en
bændur í Eyjafirði eru þessa dag-
ana að byrja flagvinnu og í korn-
sáningu.
Helmingur túna kalinn
Kristján Bjarndal Jónsson,
jarðræktarráðunautur hjá RML á
Suðurlandi, segir að nokkuð sé um
kal í túnum þar. Hann hafi heimsótt
tvo bæi í fyrradag í Grímsnesi og
Flóanum þar sem um helmingur
túnanna er kalinn. „Mér sýnist kal-
ið vera meira hér um slóðir en síð-
ustu ár. Þetta er að koma í ljós
núna. Klakinn hefur farið svo hægt
úr jörðu út af miklum næturkuldum
og þurrviðri en auðvitað er hann að
hverfa mikið til í lágsveitum en eitt-
hvað er eftir ennþá í uppsveitum.“
Dæmi eru um að bændur í Fló-
anum þurfi að endurrækta 15 til 20
hektara vegna kals.
Jarðræktaráðunautar eru sam-
mála um að útlitið sé ekki gott,
samt sé of snemmt að dæma, það
gæti verið að gróðurinn næði sér
eitthvað á strik er líður á vorið.
Öll tún eitthvað skemmd
Hjá Sigurði Þór Guðmunds-
syni, bónda í Holti í Þistilfirði, eru
50 til 60% túna kalin. „Það eru nán-
ast öll tún eitthvað skemmd. Öll
þessi nýrri tún, sem eru þriggja til
fjögurra ára, eru sýnist mér alveg
gagnslaus,“ segir Sigurður, ástand-
ið sé verra en undanfarið ár. „Það
er langt síðan það hefur verið svona
verulegt kal hjá okkur, árið 2012
kól heilmikið í sveitinni en lítið hjá
okkur. Í fyrra kól ekki neitt hjá
okkur og var það fyrsta árið síðan
ég byrjaði að búa sem það gerðist.“
Sigurður segir að það hafi
komið sér á óvart hversu mikið er
kalið. Spurður hvaða áhrif þetta
hafi á uppskeruna í sumar segir
Sigurður að hann sé farinn að leita
sér að túnum til að leigja fyrir hey-
skapinn. „Síðan ætlum við að drífa
okkur í að sá í túnin sem eru ónýt,
maður fer bara í að laga þau. En
það er rétt farið að sjást í grænan
lit og kannski jafnar þetta sig, það á
eftir að koma betur í ljós. Kannski
er þetta ekki eins slæmt og maður
heldur,“ segir Sigurður bjartsýnn.
Virðist vera veru-
legt kal í túnum
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Búsifjar Kalskemmdir fara illa með tún og þarf að endurrækta þau.
Garðagróður kemur vel undan vetri
sunnanlands að sögn Kristins H.
Þorsteinssonar. fræðslu- og verk-
efnastjóra Garðyrkjufélags Íslands,
svo virðist sem um meðalár sé að
ræða. Tíðarfarið undanfarið hafi
líka átt þátt í því að fólk sé búið að
vera duglegt í görðunum sínum.
„Frá páskum er búin að vera ágætis
veðrátta, þó að hitastigið sé ekki
mjög hátt hefur verið þurrt og fólk
er komið fyrr út í garðana og er að
gera meiri og stærri hluti heldur en
í fyrra, þá var fólk mjög seint til að
rækta vegna kulda. Það er verið að
klippa runna og tæta mosa og víða
er búið að stinga upp matjurtagarð-
inn og hreinsa beðin.“
Trjáklippingatímanum er að ljúka
núna og segir Kristinn að nú ætti að
fara að huga að matjurtagarðinum,
setja niður kartöflur næstu daga og
koma niður forræktuðum mat-
jurtum um næstu mánaðamót. Þá
sé gott þegar svona þurrt er í veðri
að halda illgresinu stöðugt í skefj-
um með því að raka yfir beðin og
snúa þannig litlu illgresisplönt-
unum við og láta sólina þurrka þær,
þannig sé tiltölulega fljótlegt að
fara í gegnum garðinn.
Kristinn segir mjög gott hljóð í
garðyrkjufólki, tiltölulega lítið frost
sé í jörðu og plöntunar komi fal-
legar undan vetri.
Á Akureyri eru trén aðeins að
byrja að springa út og komin græn
slikja yfir Lystigarðinn að sögn
Guðrúnar Kristínar Björgvinsdóttur
verkstjóra. Gróðurinn sé þó örugg-
lega 2 til 3 þremur vikum á eftir
gróðrinum á Suðurlandi. „Gróður-
inn kemur þokkalega undan vetri en
er aðeins seinni að taka við sér en í
fyrra. Það munar samt um hvern
dag. Við erum núna í beðahreinsun
og að klippa, garðurinn verður klár í
lok maí,“ segir Guðrún en formleg
sumaropnun Lystigarðsins er 1.
júní.
Meðalár hjá garðplöntunum
GARÐVINNA Í FULLUM GANGI