Morgunblaðið - 14.12.2017, Síða 108

108 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2017
Hér er gripið niður í kafla undir lok
bókarinnar. [...] táknar að texti hafi
verið felldur úr.
Dirk í Berlín, haustið 2005
Ég var byrjuð að undirbúa flutn-
ingana til Íslands einn gráan haust-
dag þegar heimasíminn hringdi.
Þetta hlaut að vera einhver á Íslandi
eða einhver af vinum mínum eða
ættingjum. Það
voru ekki svo
margir sem
hringdu í heima-
símann, þó ég
væri í síma-
skránni. Þegar ég
leit á númera-
birtinn sá ég að
þetta var þýskt
númer sem ég
kannaðist ekki við. Sennilega var
þetta skóli strákanna eða einhver
vina þeirra að spyrja eftir þeim.
„Halló, þetta er Dirk. Dirk frá
Leipzig.“
Ég ætlaði varla að trúa því að
hann væri að hafa samband eftir öll
þessi ár.
[...]
Ég fann hvað þetta óvænta símtal
kom mér í uppnám. Dirk af öllum var
á leið í heimsókn til mín. Af hverju
Dirk? Af hverju ekki frekar Sebast-
ian?
Ég var utan við mig og óróleg dag-
ana fram að þessari óvenjulegu
heimsókn. Minningarnar hrönn-
uðust upp. Ég hafði ekki leitt hug-
ann að Leipzig-tímabilinu svo lengi.
Nú helltist þetta allt yfir mig. Ég var
aftur byrjuð að spyrja sjálfa mig:
Hvar var Sebastian og af hverju sleit
hann sambandinu? Af hverju heyrði
ég aldrei neitt frá honum? Ég hefði
sætt mig við stutt bréf þar sem hann
hefði útskýrt og/eða afsakað fram-
komuna. Eftir innreið internetsins
og leitarvélanna reyndi ég að fletta
honum upp. Það kom ekkert út úr
því. Hann var ekki heldur í síma-
skránni. Vildi hann ekki láta finna
sig? Af hverju fór þetta svona?
Á tilsettum tíma stóð Dirk með
litla ferðatösku við dyrnar hjá mér
eins og ekkert væri sjálfsagðara.
Það var eitthvað mjög skemmtilega
austurþýskt við það að maður sem
virtist vera í ágætri aðstöðu til að
borga fyrir hótelherbergi væri að
hringja í gamlan kunningja til að fá
gistingu.
Dirk hafði breyst frá því að við
sáumst síðast. Hann hafði bætt á sig
að minnsta kosti tíu til fimmtán kíló-
um, hárið og skeggið hafði gránað og
hann var með nett gleraugu sem
fóru honum vel. Annað en flösku-
botnarnir sem hann hafði gengið
með í DDR.
[...]
Þetta varð hinn skemmtilegasti
kvöldverður. Þó Dirk ætti ekki börn,
og væri svo sem enginn barnakarl,
þá átti hann óskipta athygli sona
minna þegar hann rifjaði upp æsku
sína í DDR. Hann hafði ekki átt
pabba en hann átti stjúppabba, sem
hafði verið honum eins og faðir.
Hann hafði líka notað vel tímann frá
falli múrsins til þess að ferðast; var
búinn að vera í Ástralíu, Suður-
Ameríku og víðar.
Þegar drengirnir voru farnir að
sofa sótti ég koníakið og hellti vel í
glasið hjá Dirk, en nokkrum dropum
í mitt eigið til að skála við hann. Ég
hef aldrei verið mikið fyrir sterkt
áfengi. Ég sótti aðra rauðvínsflösku
og hellti í mitt glas.
Við skáluðum og samræðurnar
snerust um það hvað hefði orðið um
hinn og þennan í sameiginlega kunn-
ingjahópnum í Leipzig. Það var eng-
inn sem ekki hafði misst vinnuna,
flutt, skilið og farið í gegnum aðrar
stórfelldar breytingar eða áföll eða
jafnvel framið sjálfsmorð.
Það var vissulega áhugavert en
ekki síður átakanlegt að heyra af öll-
um þessum umbrotum í lífi fólks.
Þegar ég loksins komst að hækk-
aði ég róminn til að ná óskiptri at-
hygli hans.
„Við höfum ekkert talað um þá
sem ég þekkti best.“ Ég tók stóran
sopa af rauðvíninu. „Mig hefur lengi
langað að vita hvar þið hafið verið öll
þessi ár; þú, Sebastian Roth og Max
Reuter. Ég hef ekkert heyrt í Seb-
astian frá því fyrir fall múrsins, ekki
heldur Max. Og þú hefur heldur ekki
látið sjá þig í meira en fimmtán ár.
Hvað voruð þið allir að bralla í DDR?
Sá eini sem hefur annað slagið verið í
sambandi er róninn hann Günter, en
hvað varð eiginlega um ykkur hina?“
Dirk minnti mig á að hann hefði
eitt sinn komið í heimsókn til mín
eftir fall múrsins en fengið á tilfinn-
inguna að fyrrverandi manninum
mínum hugnaðist ekki innlitið svo
hann hefði dregið sig í hlé. Ég þrætti
ekki við hann, þetta var ekki úr lausu
lofti gripið. Fyrrverandi eiginmaður
minn hafði með skapbrestum sínum
og ókurteisi séð til þess að hjá okkur
var ekki stöðugur gestagangur.
Við drukkum meira. Dirk beið
ekki eftir að ég hellti í glasið hans
heldur bjargaði sér sjálfur. Hann var
fráskilinn eins og ég, fyrrverandi
makar og hjónabönd eru alltof oft
umræðuefni hjá fráskildu fólki.
Ég var komin niður í hálfa rauð-
vínsflöskuna þegar ég kom mér aftur
að efninu.
„Dirk, ég var að spyrja hvað hefði
orðið um ykkur alla. Þú varst alltaf
orðaður við Stasí – var eitthvað til í
því?“
Þetta sló hann ekki út af laginu.
„Ég er sálfræðingur og ég gegndi
mörgum trúnaðarstörfum í DDR.
Ég varð að vinna mjög náið með
leyniþjónustunni, ekki síst til þess að
verja skjólstæðinga mína. Ég var,
eins og þú vissir, virkur í flokknum.
Það voru allir tortryggnir gagnvart
fólki eins og mér. En ég var aldrei
vitorðsmaður Stasí, þó það hefði gert
mér margt auðveldara á köflum.“
Ég ætlaði ekki að sleppa honum
svo auðveldlega. „Dirk, ég ætla að
sækja um að fá að vita hvort eða
hvað Stasí skráði hugsanlega um
mig á sínum tíma.“ Ég horfði beint í
augun á honum þegar ég sagði þetta
til að kanna viðbrögð hans.
Það kom ekkert hik á Dirk: „Ertu
fyrst nú að fara að leggja inn um-
sókn? Af hverju gerðir þú það ekki
fyrr, fyrst þú ert með svona efa-
semdir um okkur? Þú átt þá vænt-
anlega eftir að frétta að Stasí kom
heim til mín að spyrjast fyrir um þig
eftir að þú gistir á sófanum hjá mér
eftir eitt af þessum kvöldum sem við
vorum að skemmta okkur fram á
nótt. Þú manst kannski líka eftir því
að ég leyfði þér að nota símann minn
svo hægt væri að hringja í þig frá Ís-
landi eða Vestur-Þýskalandi. Ég
þurfti líka að sitja fyrir svörum þess
vegna.“
Nú var komið að því! Ég starði
áfram beint í augun á honum: „Þú
þekktir vel til hjá Stasí, ekki satt?
Vissir nokkurn veginn hver var
hvað?“ Hann kinkaði kolli.
„Var Sebastian Roth á mála hjá
Stasí?“
Dirk svaraði ekki strax, ég starði á
hann og hélt niðri í mér andanum.
Að lokum svaraði hann, rólega, rétt
eins og ég hefði spurt hvort hann
vildi meira koníak: „Nei, það held ég
örugglega ekki.“
Ég man að ég æpti á hann: „Held-
urðu? Já eða nei?“
[...]
Kvöldið eftir að hann fór sat ég
lengi ein vakandi. Ég var ekki vitund
syfjuð. Gærkvöldið hringsnerist í
höfðinu á mér. Samtalið við Dirk
hafði rifið ofan af öllum sárunum
sem ég hélt að væru á góðri leið með
að gróa. Hvað nú? Var þetta þá
svona? Gat ég trúað honum? Ég dró
fram úr fataskápnum kassa sem ég
hafði ekki hreyft í mörg ár. Bréf,
blaðaúrklippur, myndir, allskonar
skírteini, dagbók, eiginlega allt sem
sneri að veru minni og samskiptum
við Austur-Þýskaland. Bréfin frá
Sebastian, það síðasta var stimplað í
byrjun mars 1988. Ég treysti mér
ekki til þess að lesa það eða önnur
bréf frá honum.
Það var þykkur bunki af bréfum
frá Giselu, mörg þeirra upp á fleiri
blaðsíður. Sú var dugleg að skrifa.
Ég renndi í gegnum nokkur af þess-
um bréfum. Gisela lýsti oft í smá-
atriðum því sem hún hafði verið að
lesa, hvern hún hafði hitt, hvernig
gekk með Dustin og vonbrigðum
með karlmenn sem hún var að kynn-
ast. Hún hafði orðið að kyngja mörg-
um svikum og vonbrigðum. Hvað var
ég að kvarta?
Eitt bréfið fékk mig til að taka
kipp. Þetta bréf var skrifað í sept-
ember 1988. Þar spurði Gisela:
Ertu í einhverjum samskiptum við
Dirk? Ef svo er vil ég biðja þig að
tala ekki um neitt af því sem ég er að
segja þér, alveg sama hvort það er
merkilegt eða ómerkilegt. Hann hef-
ur hagað sér mjög einkennilega að
undanförnu, sumir fullyrða að hann
sé í vitorði með pólitískum öflum,
sem ég vil ekki nefna á nafn. Þú veist
væntanlega hvað ég á við. Síðast
þegar ég hitti hann spurði hann mig
allskonar skrýtinna spurninga um
fólkið í kringum mig.
Ég las þetta nokkrum sinnum, ég
hafði alveg verið búin að gleyma
þessu bréfi og þessum aðdróttunum.
Ég var að enda við að eyða hálfri
nótt á trúnó með þessum manni og
hann að enda við að sannfæra mig
um að hann hefði ekkert haft með
Stasí að gera. Og ekki Sebastian
heldur. Var hann svona góður lyg-
ari? Gat það verið? Það sem fékk mig
til að vilja trúa honum var sú stað-
reynd að hann hafði fótað sig ágæt-
lega eftir sameininguna, meira að
segja í pólitík, það gerðu ekki harð-
svíraðir Stasímenn.
Eitt var víst, og það var hversu
löngu tímabært var orðið að fá botn í
það hvort til væri Stasí-skýrsla um
mig, og þá hver hefði lagt til upplýs-
ingarnar.
Ég varð að fá þetta á hreint, nú
var ég harðákveðin. Ég átti von á
mömmu eftir nokkra daga, hún gæti
passað fyrir mig á meðan ég færi til
Leipzig og fyllti út þessa umsókn
sem ég hafði svo oft guggnað á að
klára. Ég hefði svo sem getað gert
þetta bréfleiðis, en mér fannst ég
verða að fara til Leipzig og leggja
sjálf inn beiðnina þar.
Af hverju fór þetta svona?
Fyrir þrjátíu árum hélt Kristín Jóhannsdóttir austur yfir járntjaldið til að stunda nám í Leipzig. Þar eignaðist hún vini og fann
manninn í lífi sínu sem hvarf síðan fyrirvaralaust og eftir að múrinn féll heyrðist ekkert frá honum. Í bókinni Ekki gleyma mér
lýsir Kristín því hvernig efinn sótti síðar á hana: Hafði maðurinn sem hún elskaði bara verið ómerkilegur Stasí-njósnari?
Morgunblaðið/Eggert
Efi Kristín Jóhannsdóttir stundaði nám fyrir austan járntjald. Eftir að Þýskaland var sameinað vöknuðu grunsemd-
ir hennar um hvort nánir vinir hennar hefðu njósnað fyrir austur-þýsku öryggislögregluna.
Gæði, þjónusta, ábyrgð - það er Tengi
Smiðjuvegur 76 • Kópavogur • Sími 414 1000 • Baldursnes 6 • Akureyri • Sími 414 1050
www.tengi.is • tengi@tengi.is
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15
Stækkunarspegill, 12 cm
10.900 kr.
Verð áður: 13.500 kr.
SIMPLE HUMAN
Sturtusett
með sturtu
44.90
Verð áður: 5
MORA CER
Handsturtuhaus
1.090 kr.
Verð áður: 1.592 kr.
SKINNY
tæki
0 kr.
9.783 kr.
A
GILDIRTIL22.12