Saga - 2006, Blaðsíða 107

Efl ing fram lei›slu fyr ir tækja inn an lands er flri›ja ástæ› an fyr ir
und an haldi danskra versl un ar fyr ir tækja á Ís landi. Vöxt ur fleirra var
talandi dæmi um vax andi sér hæf ingu í at vinnu lífi. Bæ›i í land bún -
a›i og sjáv ar út vegi tóku fram lei› end ur sjálf ir e›a sam tök fleirra
meir og meir a› ann ast sölu af ur› anna í sta› fless a› leggja flær inn
í versl an ir. Bænd ur stofn u›u kaup fé lög og sam vinnu fé lög sem ur›u
alls rá› andi í mörg um kaup tún um flar sem land bún a› ar vör ur voru
uppi sta›a vi› skipt anna, t.d. á Húsa vík og vi› Vopna fjör›. Fljót lega
var svo kom i› a› Sam band ís lenskra sam vinnu fé laga ann a› ist
bró›ur part inn af sölu land bún a› ar af ur›a. Í sjáv ar út vegi höf›u
útvegs bænd ur lagt fisk inn inn hjá kaup manni, en und ir lok ald ar -
inn ar risu upp öfl ug út ger› ar fyr ir tæki, fyrst í flil skipa út ger› og
sí›an í tog ara út ger›, sem fluttu sjálf út salt fisk beint til Mi› jar› ar -
haf s land anna. Millj óna fé lag i› og sí› ar Kveld úlf ur og Alli ance voru
stærstu fyr ir tæk in af fless um toga. Á flri›ja ára tugn um tóku ís lensk
sjáv ar út vegs fyr ir tæki e›a sölu sam tök fleirra a› sér stærst an hluta
fisk sölu á er lend um mörk u› um og var fla› mik i› áfall fyr ir dönsku
Ís lands kaup menn ina. Sömu sögu er a› segja af ö›r um grein um út -
flutn ings. Dansk ir kaup menn höf›u set i› nær ein ir a› síld ar söl unni
og selt áfram til Sví fljó› ar. Fyr ir strí› fóru út ger› ar menn a› fela
sænsk um um bo›s mönn um a› ann ast sölu á síld, enda var mik i› af
henni flutt til Sví fljó› ar og sendu um bo›s menn irn ir jafn vel skip
hing a› upp í flví skyni.46
Betri skil yr›i til versl un ar rekst urs eft ir alda mót er fjór›a ástæ› -
an sem hér skal nefnd fyr ir hnign un dönsku versl un ar inn ar á Ís -
landi og sú sk‡r ing sem menn hafa helst grip i› til fleg ar rætt er um
flessi mál. Mik il upp sveifla í at vinnu lífi skap a›i n‡ vi› skipta tæki -
færi og pen inga stofn an ir, ekki síst Ís lands banki, komu til sögu og
greiddu mönn um lei› a› fjár magni. fiar me› ur›u kaup menn óhá› -
ari dönsk um um bo›s söl um og bönk um. Grei› ari sam göng ur og til -
koma rit sím ans 1906 au› veld u›u ís lensk um fram lei› end um og
kaup mönn um a› stunda vi› skipti hé› an og kom ast í bein vi› skipti
vi› mark a›s lönd ís lenskra af ur›a. fiannig mynd u› ust n‡ versl un ar -
sam bönd sem leiddu til auk ins inn flutn ings frá Nor egi, Sví fljó›,
fi‡ska landi og ekki síst Bret landi.
fiess ar breyt ing ar ‡ttu mjög und ir a› skiln a› heild sölu- og smá -
sölu versl un ar. Ís lensk ir menn höf›u for ystu um a› koma á sér -
hæf›ri heild sölu og nutu fless fram yfir danska sel stö›u kaup menn
endalok dönsku verslunarinnar á íslandi 107
46 Matth í as fiór› ar son, Síld ar saga Ís lands (Kaup manna höfn 1930), bls. 265–266.
Saga haust 2006 - TAFLA:Saga haust 2004 - NOTA 12.12.2006 13:40 Page 107