Saga - 2007, Síða 50

Í dag legu máli nú tíma manna vís ar bók mennta hug tak i› fyrst og
fremst til skáld skap ar, e›a fless sem stund um er nefnt fag ur bók -
mennt ir, en í aug um Tómas ar höf›u bók mennt irn ar miklu ví› ari
merk ingu og til gang. fiótt hann ger›i sér fulla grein fyr ir
skemmtigildi bók mennta17 og hafi haft mjög ákve›n ar sko› an ir á
fag ur fræ›i og stíl,18 flá sá hann rit a› mál fyrst og fremst sem lei› til
a› mi›la upp l‡s ing um til brei›s hóps fólks; bæk ur „eru grund völl -
ur upp fræ›ín g ar inn ar í hvurju landi sem er; fleírra ver› ur hvurgi án
ver i› …“, sag›i hann.19 Bæk ur hlutu flví a› leika lyk il hlut verk í
fleirri fljó› fé lags vakn ingu sem Tómas vildi hrinda af sta› á Ís landi,
og fla› var einmitt helsta mark mi› út gáf unn ar á Fjölni a› hans mati.
Tíma rit in voru „hent ugri enn flest ar bæk ur a›r ar, til a› vekja líf i› í
fljó› un um og halda flví vak andi, og til a› ebla frelsi fleirra, heíll og
ment un“, skrif ar hann í inn gangi fyrsta heft is Fjöln is, og fletta var ör -
ugg lega meg in mark mi› hans me› út gáf unni á tíma rit inu.20 Í sama
til gangi lét hann sig dreyma um sam ræmda út gáfu al fl‡› legra
fræ›slu rita á ís lensku um ‡mis efni, svo sem nátt úru fræ›i, heim -
speki, trú mál og „sagna fræ›i“, flar sem mennta menn kynntu speki
sína á a› gengi leg an hátt fyr ir al múga fólki. Í fyrstu yr›i a› fl‡›a
flessi rit úr er lend um mál um, og flá ekki síst úr fl‡sku, en flau gátu
sí› an or› i› grunn ur fyr ir frum samd ar bæk ur á ís lensku, „sem sjálf -
sagt kjæmi sjer best og feíngi mestu gó›u til lei› ar kom i›.“21
Vi› horf Tómas ar Sæ munds son ar til bók mennt anna, eins og svo
margra sam tíma manna hans á Ís landi, ein kenn ast flví af eins kon ar
blend ingi upp l‡s ing ar og róm an tík ur. Áhersla hans á skyn sem ina og
mik il vægi vís inda og upp fræ› ing ar al múg ans, sem hann áleit helstu
for sendu vel meg un ar,22 er greini lega sprott in úr jar› vegi hinn ar
dönsk-fl‡sku upp l‡s ing ar hef› ar23 en um fjöll un hans um fl‡sk ar
guðmundur hálfdanarson50
17 Sjá: „Hin ar mark ver› ustu bækr er út komu í Dan mörku og er lend is ári›
1831“, Skírn ir 6 (1832), bls. 98–99, en flar skipt ir hann bók um í „fljó› rit“, sem
m.a. öll skáld rit til heyr›u, og „vísi-rit“, sem voru skrif u› fyr ir bet ur upp l‡sta
og til kennslu í skól um.
18 Sbr. fiór ir Ósk ars son, „„Hi› fagra, gó›a og sanna er eitt“. Tómas Sæ munds -
son og fag ur fræ›i Fjöln is“, And vari. N‡r flokk ur XLV (2003), bls. 90–110.
19 Tómas Sæ munds son, „Hin ar mark ver› ustu bækr“, bls. 112.
20 „Fjöln ir“, bls. 4.
21 Tómas Sæ munds son, „Bók ment irn ar ís lend sku“, bls. 113–114.
22 Sbr. Tómas Sæ munds son, Is land fra den in tellect u elle Side betrag tet (Kaup -
manna höfn 1832), bls. 5 og 38–39.
23 Sbr. Ingi Sig ur›s son, „Upp l‡s ing in og áhrif henn ar á Ís landi“, Upp l‡s ing in á
Ís landi. Tíu rit ger› ir. Rit stj. Ingi Sig ur›s son (Reykja vík 1990), bls. 9–42.
Saga haust 2007 nota:Saga haust 2004 - NOTA 11/19/07 4:32 PM Page 50