Saga - 2007, Blaðsíða 94

Kenn ing in um fling stjórn (e. parli ament ary govern ment; parli a -
ment ary democracy) er merkasta fram lag fljó›a Vest ur-Evr ópu til
l‡› ræ› is hug mynda og fram kvæmd ar l‡› ræ› is.2 fiing stjórn ar kenn -
ing in er yf ir grips mik il og heild stæ› til raun til a› sætta and stæ› ur í
l‡› ræ› is ríki. Kenn ing in er upp runn in í Englandi og í krafti henn ar
var ein veldi kon ungs smátt og smátt brot i› á bak aft ur og kom i› á
for ræ›i breska flings ins í stjórn kerfi lands ins. fijó› fling i› var›
fremst me› al vald hafa í skjóli fleirr ar sér stö›u sinn ar a› fliggja
beint um bo› frá fólk inu. Á fyrstu ára tug um 20. ald ar var› fling -
stjórn sí› an rá› andi skipu lag í flest um lönd um í Vest ur- og Nor› ur-
Evr ópu. Sér hvert fling stjórn ar ríki b‡r vi› fjöl flætt stjórn skipu lag,
sem segja má a› sé spunn i› úr fjór um flrá› um:3
svanur kristjánsson94
2 Hug tak i› „fling stjórn“ er hér not a› í sömu merk ingu og kem ur fram í bók inni
fiing stjórn (Reykja vík 1927) eft ir Hall grím Hall gríms son. Meg in ein kenni nú tíma
fling stjórn ar (e. parli ament ary govern ment) eru sam kvæmt skil grein ingu Hall -
gríms tvö: al menn ur kosn inga rétt ur og æ›sta vald lög gjaf ar flings fljó› ar inn ar,
sem fer me› full veld is rétt fólks ins milli kosn inga. Sam kvæmt Or›a bók Há skól ans,
rit máls skrá, var hug tak i› „fling ræ›i“ upp haf lega not a› í ís lensku rit máli í
flrengri merk ingu en „fling stjórn“, e›a sem l‡s ing á sam bandi fljó› flings og rík -
is stjórn ar, „flar sem fleir ein ir geta set i› í rík is stjórn sem meiri hluti fljó› flings vill
sty›ja e›a flola í emb ætti. „fiar sem fling ræ›i er vi› l‡›i er rá› herra e›a rík is -
stjórn skylt a› segja af sér ef fling i› l‡s ir yfir van trausti. fiing ræ›i flró a› ist í Bret -
landi á 18. öld og var full mót a› flar um 1835.“ Ís lenska al fræ›i or›a bók in P–Ö
(Reykja vík 1990), bls. 564. Eft ir full veld i› 1918 var al mennt far i› a› nota hug tak -
i› „fling ræ›i“ í ví› ari merk ingu sem heild ar hug tak yfir fling stjórn. Höf und arn -
ir flrír, sem fjall a› er um í grein inni, nota yf ir leitt hug tak i› „fling ræ›i“ í fless ari
merk ingu enda eru fleir fyrst og fremst a› l‡sa flró un fling stjórn ar á Ís landi og
Vest ur lönd um eft ir til komu al menns kosn inga rétt ar. All ir flrír voru fylgj andi
„fljó› ræ›i“ á Ís landi, fl.e. a› full veld is rétt ur inn væri í hönd um fljó› ar inn ar, sbr.
t.d. Ein ar Arn órs son, Ís lensk fljó› fé lags fræ›i. Stutt ágrip (Reykja vík 1915), bls. 25.
3 Sbr. Svan ur Krist jáns son, „Ís lenska valda kerf i›: Hljó› lát breyt ing vi› ald ar -
lok“, Lín dæla (Reykja vík 2001), bls. 575–588, eink um bls. 580. Um fjöll un mín
um fling stjórn ar kenn ing una og fram kvæmd fling stjórn ar á Vest ur lönd um er
und ir mikl um áhrif um frá um fjöll un norska stjórn mála fræ› ings ins Kaare
Strøm, m.a. í Del egation and Accounta bility in Parli ament ary Democracies. Rit stj.
Kaare Strøm o.fl. (Ox ford 2003). Í bók inni er fjall a› um fling stjórn ina í 17 lönd -
um Vest ur-Evr ópu, auk ít ar legr ar grein ing ar á fling stjórn inni al mennt og styrk
henn ar og veik leika sem kenn ing ar um l‡› ræ›i. Sér stak ur kafli er um ís lensku
fling stjórn ina á ár un um eft ir seinni heims styrj öld ina: Svan ur Krist jáns son,
„Iceland: A parli ament ary Democracy with a Semi-pres identi al Constitution“,
bls. 399–417. Ví›a í bók inni er fjall a› um bresku fling stjórn ina, m.a. í sér stök -
um kafla: Thom as Saal feld, „The United Kingdom. Still a Single „Chain of
Comm and“? The Holl owing Out of the West min st er Mod el“, bls. 620–648.
Saga haust 2007 nota:Saga haust 2004 - NOTA 11/19/07 4:32 PM Page 94