Saga - 2007, Page 93

svanur kristjánsson
Ís land á lei› til l‡› ræ› is:
Er Júd as jafn ingi Jesú?
Hug mynd ir flriggja fræ›i manna um fljó› ræ›i
og vald dreif ingu gegn fling stjórn
Á ár un um milli strí›a óx ví›a um lönd gagn r‡ni á vald stjórn mála flokka og
meinta spill ingu fling stjórna al mennt. Svo var einnig hér á landi og ver› ur
fram lag flriggja fræ›i manna sko› a›, fl.e. Gu› mund ar Hann es son ar
(1866–1946), Gu› mund ar Finn boga son ar (1873–1944) og Hall gríms Hall -
gríms son ar (1888–1945). All ir gagn r‡ndu fling stjórn ina og óheft flokka vald
í nafni fljó› ræ› is og vald dreif ing ar, sem fleir töldu a› væri miklu nær raun -
veru legri l‡› ræ› is hug sjón. fieir settu fram heil steypta gagn r‡ni á ís lenskt
stjórn ar far og lög›u fram rót tæk ar til lög ur um breyt ing ar á stjórn skip un
lands ins. Til lög ur fleirra tóku mi› af er lend um fræ›i kenn ing um og rann -
sókn um, en fleir studd ust einnig vi› eig in reynslu af stjórn mál um og at -
hug an ir á stjórn mála starfi á Ís landi.*
Draum ur inn um l‡› ræ›i hvíl ir á sam eig in legri hug sjón um a› l‡› -
ur inn eigi a› stjórna sam fé lag inu.1 Á Vest ur lönd um tók bar átt an
fyr ir l‡› ræ›i á sig ‡ms ar mynd ir flar sem barist var fyr ir al menn -
um mann rétt ind um og jöfn um rétti allra gagn vart lög um lands ins.
L‡› ræ› is hug sjón in var í aug ljósri and stö›u vi› ein vald an kon ung,
sem sótti ekki um bo› til fólks ins held ur ríkti — a› flví er sagt var
— sem um bo›s ma› ur al mætt is ins. Í l‡› ræ› is ríki er full veld is rétt -
ur inn ein göngu í hönd um fólks ins og lög mæti rík is valds ins hvíl ir á
sam flykki flegn anna. Fólk i› get ur kos i› a› fram selja vald, en sam -
kvæmt leik regl um l‡› ræ› is er slíkt valda fram sal ætí› tíma bund i›
og ströng um skil yr› um há› og vald haf ar skulu eft ir sem á›ur fara
a› lög um. Dóms vald i› skal vera sjálf stætt og óhá› ö›r um vald höf -
um.
Saga XLV:2 (2007), bls. 93–128.
* Eft ir tal in fá flakk ir fyr ir gagn leg ar at huga semd ir og ábend ing ar vi› vinnslu
grein ar inn ar: Au› ur Styr kárs dótt ir, Gunn ar Karls son, Helgi Skúli Kjart ans son,
Sig rí› ur Matth í as dótt ir og tveir nafn laus ir rit r‡n ar Sögu.
1 Bók eft ir Dav id Held, Mod els of Democracy (Cambridge 1996), l‡s ir vel upp runa
og flró un l‡› ræ›is kenn inga.
Saga haust 2007 nota:Saga haust 2004 - NOTA 11/19/07 4:32 PM Page 93