Saga - 2007, Qupperneq 98

lands ins, en flá greindi oft á um lei› ir. Helst var a› fling menn skip -
u›u sér í fylk ing ar á grund velli sam stö›u í ein stök um mál um, en
jafn vel slík eins máls sam sta›a ent ist yf ir leitt ekki yfir á næsta fling.
Kon ung kjörn ir fling menn fylgdu yf ir leitt stefnu stjórn ar inn ar.
Í kring um heima stjórn ina og bar áttu um rá› herra emb ætt i› var›
gjör breyt ing á öllu stjórn mála starfi og til var› vís ir a› tveggja flokka
kerfi. Ann ars veg ar fylktu stu›n ings menn rá› herr ans sér sam an í
einn flokk, Heima stjórn ar flokk. Hins veg ar fljöpp u›u stjórn ar and -
stæ› ing ar sér sam an í ann an flokk, sem frá og me› kosn ing un um
1908 bar nafn i› Sjálf stæ› is flokk ur. Erfitt var a› greina ein hvern
mark tæk an mál efna á grein ing milli flokk anna tveggja. fieir voru
fyrst og fremst valda blokk ir, sem rúm u›u inn an sinna ra›a fling -
menn me› ólík ar sko› an ir í fljó› mál um.7
Heima stjórn inni fylgdu auk in völd fljó› flings ins en minnk andi
völd danskra stjórn valda í land inu. fiessa sá eink an lega sta› í laga -
setn ing unni. Kon ung ur haf›i óspart beitt synj un ar valdi sínu gagn -
vart lög um en nú var› ger breyt ing á og „kon ung ur hlaut a› sta› -
festa lög og stjórn ar at hafn ir eft ir til lögu fling ræ› is rá› herra. Und an -
tekn ing var ein ung is ger› ef danska stjórn in taldi Ís land vera a›
ganga á rétt Dan merk ur e›a fara út fyr ir rétt sér mál anna. fiá gat
hún beitt kon ungi fyr ir sig gegn Ís lands rá› herra.“8
Sta›a rá› herra Ís lands var nokk u› snú in. Rá› herr ann var valda -
mik ill en jafn framt valt ur í sessi. Hann var æ›sti yf ir ma› ur inn -
lendr ar stjórn s‡slu og beitti m.a. rá›n inga valdi sínu óspart í
flokkspóli tísk um til gangi. Rá› herra ré› vali kon ung kjör inna fling -
manna. Hann sat sem for ma› ur í banka stjórn eina al vöru bank ans,
Ís lands banka. Full trú ar er lendra eig enda bank ans sóttu yf ir leitt
ekki hlut hafa fundi held ur veittu for manni banka stjórn ar, fl.e. rá› -
herra, um bo› til fless a› fara me› at kvæ›i sín. fiannig fór rá› herr -
ann í reynd me› meiri hluta vald í bank an um. Sta›a rá› herra gagn -
vart kon ungi og Al flingi var hins veg ar óljós. Ekki var t.d. á hreinu
hver átti a› velja n‡j an rá› herra. Átti meiri hluta flokk ur á Al flingi
ávallt a› velja hann e›a átti kon ung ur a› gegna veiga miklu hlut -
svanur kristjánsson98
7 Helgi Skúli Kjart ans son sagn fræ› ing ur tel ur a› flessi l‡s ing eigi fyrst og fremst
vi› tíma bil i› 1897–1908: „En flá fer a› koma fram raun veru leg ur stefnu mun -
ur. Sjálf stæ› is flokk ur inn var virki lega fljó› ern is sinn a›ri en Heima stjórn ar -
flokk ur inn. fió a› flokk arn ir væru áfram mjög bland a› ir á a›ra kvar›a, t.d.
var› andi stjórn lyndi — frjáls lyndi og af stö›u til at vinnu vega og starfs stétta.“
Úr tölvu pósti til höf und ar 1. mars 2007. Birt me› leyfi HSK.
8 Helgi Skúli Kjart ans son, Ís land á 20. öld (Reykja vík 2002), bls. 25–26.
Saga haust 2007 nota:Saga haust 2004 - NOTA 11/19/07 4:32 PM Page 98