Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.2018, Qupperneq 84

84 23. nóvember 2018
F
allöxin var hið alræmda af-
töktæki frönsku byltingar-
innar og var notuð í 200 ár
í Frakklandi. Aðeins einu
sinni var hún notuð í Norður-
Ameríku, árið 1889 á lítilli eyju
sem tilheyrir Frakklandi enn í dag.
Engin fallöxi var til á eynni og refs-
ing yfir dauðadæmdum mönnum
því yfirleitt milduð. Tilfelli Jos-
ephs Neel þótti hins vegar svo
óhugnanlegt að fallöxi var send
milli heimsálfa til að aflífa hann.
Hryllileg sjón
Á gamlársdag árið 1888 vöknuðu
íbúar eyjunnar Saint Pierre
við vondan draum. Sextug-
ur sjómaður að nafni Francois
Coupard fannst myrtur í kofa sín-
um og lík hans illa útleikið. Hafði
það verið kramið í eins konar
pakka og falið í kofanum. Fjöl-
mörg stungusár, á hálsi, í hjarta-
stað, kvið og útlimum voru á lík-
inu. Íbúar eyjarinnar, sem er
nálægt Nýfundnalandi, voru ekki
vanir slíkum hryllingi.
Coupard var oft með ungum
sjómanni, Olivier að nafni, og
höfðu þeir verið á miklu fylleríi
kvöldið áður. Svo hávaðasömu að
lögreglan var kölluð á staðinn en
þá voru þeir farnir úr kofanum.
Grunur féll á Oliver sem fannst
ásamt öðrum manni, Joseph Neel,
sem var á þrítugsaldri eins og Oli-
vier, eftir illan leik á sjó. Höfðu
þeir reynt að sigla til Nýfundna-
lands, sem var þá bresk nýlenda.
Farið var með þá báða að kof-
anum og þeir yfirheyrðir þar. Ját-
uðu þeir samstundis verknaðinn
en báru við ölæði. Hafði Neel
stungið Coupard fyrst en Olivier á
eftir. Voru þeir báðir ákærðir fyrir
morðið og réttarhöldin hófust 6.
febrúar árið 1889.
Dæmdur til dauða
Þegar réttarhöldin hófust breyttu
þeir framburði sínum og sögðust
hafa ætlað að snæða með Coupard
þetta kvöld. Þeir sögðust hafa þurft
að brjóta upp hurðina og þá mætt
Coupard sem var ölvaður og með
hníf. Hafi þá brotist út slagsmál
milli þeirra sem lauk með dauða
Coupard. Sögðust þeir hafa mis-
þyrmt líkinu með það fyrir augum
að búta það niður til að sökkva því
í sjó. Í óðagoti hafi þeir svo ákveðið
að pakka því saman og fela það inni
í kofanum, taka allt verðmætt sem
þeir gátu og reyna að flýja til Ný-
fundnalands.
Reyndi Olivier að halda því fram
að hann hafi einungis verið að
fylgja Neel og saksóknari gekk ekki
hart að honum. Féllst hann á að
Neel hafi haft hann undir nokkurs
konar dáleiðslu. Þar að auki hefði
Olivier stungið Coupard eftir að
Neel hafði drepið hann. Væri hans
sök því ekki morð heldur slæm
meðferð á líki.
Eftir tveggja daga réttarhöld
var kveðinn upp dómur í málinu.
Olivier fékk tíu ára dóm í þrælk-
unarvinnu en Neel skyldi tekinn af
lífi.
Þá kom upp vandamál. Sam-
kvæmt frönskum lögum mátti að-
eins taka dæmda menn af lífi með
einni aðferð, fallöxinni. Engin slík
var hins vegar til á eyjunni og þess
vegna hafði tveimur dauðadóm-
um verið breytt í lífstíðarfangelsi
fyrr á öldinni. Þegar Neel sótti um
mildun daginn eftir uppkvaðn-
inguna átti hann því sannarlega
von á því að fá hana. En glæpur-
inn þótti svo skelfilegur að beiðn-
inni var hafnað þann 12. apríl. Neel
skyldi afhausaður.
Erfitt að finna böðul
Yfirvöld á Saint Pierre sendu
beiðni um að fá Louis Deibler,
böðul Frakklands, til eyjarinnar
og efni í fallöxi. Því var hins vegar
hafnað því það lengsta sem siglt
var, var til Korsíku. Um sumar-
ið fékkst það svar að fallöxi yrði
send frá karabísku nýlendunni
Martinique en böðulinn þyrftu
þeir að finna sjálfir.
Fallöxin kom til Saint Pierre 22.
ágúst, tveimur dögum fyrir sett-
an aftökudag. Hún var mjög göm-
ul, sennilega hundrað ára og hafði
verið notuð í frönsku byltingunni.
Verra var hins vegar að finna
böðul. Í gegnum aldirnar hefur
það þótt skammarlegt hlutverk að
aflífa fólk og flestir veigrað sér við
því. Yfirvöld á Saint Pierre buðu
sakamönnum náðun gegn því að
taka aftöku Neel að sér en þeir
höfnuðu því. Rétt fyrir settan dag
náði saksóknarinn að sannfæra
sjómann að nafni Jean-Marie Le-
gent til að framkvæma aftökuna.
Hann hafði nýlega hlotið þriggja
mánaða fangelsisdóm fyrir þjófn-
að en var lofað bæði náðun og 500
frönkum fyrir viðvikið.
Höfuðið hékk á flipa
Legent fékk bróður sinn til að að-
stoða sig við aftökuna og degin-
um áður prófuðu þeir fallöxina á
kálfi. Sú prufa gekk hins vegar illa
og höfuð kálfsins féll ekki af held-
ur danglaði á húðflipa. Það var
reyndar algengur vankantur við
þessa aftökuaðferð.
Loks kom að aftökudeginum.
Um morguninn gekk saksóknari
inn til Neel og tilkynnti honum að
stundin væri upp runninn. Svar-
aði Neel þá hátt: „Ég hræðist ekki
dauðann!“ og gekk út með vörðun-
um. Því næst fékk hann vín og te til
að drekka og prest til að játa fyrir.
Því næst tók við tuttugu mín-
útna gangur að fallöxinni og flest
allir eyjaskeggjar voru mættir á
torgið til að fylgjast með. Neel
barðist aldrei um eða reyndi að
sleppa heldur tók örlögum sín-
um með ró. Hann var lagður á fall-
öxina og kallaði þá til Legent: „Ekki
klúðra þessu!“ Eftir nokkrar mín-
útur lét Legent öxina falla og rétt
eins og í tilfelli kálfsins náðist höf-
uðið ekki af í einni svipan. Þurfti
því að skera á flipa danglandi höf-
uðsins svo það félli í fötuna.
Aftakan á Joseph Neel var sú
eina sem framkvæmd hefur verið
í Norður-Ameríku með fallöxi. Fal-
löxin var hins vegar notuð í Frakk-
landi allt til ársins 1977. Árið 1981
var dauðarefsing aflögð í Frakk-
landi. n
TÍMAVÉLIN - ERLENT
Fallöxin send yfir hafið
n Óhugnanlegt morð á sextugum sjómanni n Erfitt að finna böðul
„Ég hræðist ekki
dauðann!
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Fallöxi Af-
kvæmi frönsku
byltingarinnar.