Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Síða 35

H e i ð u r s l a u n l i s t a m a n n a
TMM 2015 · 2 35
breytt en ekkert þeirra fékk brautargengi enda voru þau ekki sett fram sem
stjórnarfrumvörp.19 Frumvörp þessi fjölluðu einkum um fyrirkomulag á
úthlutunarnefndum listamannalauna en tóku sjaldnast ítarlega á því hvaða
fyrirkomulag ætti að hafa á heiðurslaunum listamanna.
Þegar horft er til þeirra hugmynda sem fram komu eftir heimsstyrjöld-
ina um fastara fyrirkomulag á heiðurslaunum þá reið sjálfur Jónas frá
Hriflu á vaðið. Hann lagði fram þingsályktunartillögu þar sem skorað var
á ríkisstjórnina að flytja frumvarp um framtíðarskipulag á námsstyrkjum
og heiðurslaunum skálda og listamanna. Í frumvarpinu vildi Jónas sjá
ákvæði um að Alþingi hefði „jafnan átta skáld eða listamenn á hálfum
launum háskólakennara í Reykjavík.“ Einnig var gert ráð fyrir að enginn
gæti hlotið heiðurslaunin nema hann væri orðinn 45 ára. Athygli vekur
að ákvörðunarvald um úthlutun vildi Jónas færa úr höndum Alþingis og í
hendur landsnefndar „og skal einn fulltrúi kosinn af hverri sýslunefnd og
bæjarstjórn í landinu.“20 Jónas vildi að þátttaka sveitanna væri tryggð, enda
voru þær aflstöðvar þjóðmenningar í hans huga.
Einn þeirra sem lagði fram frumvörp um listamannalaun á tímabilinu
1948–1967 var Gylfi Þ. Gíslason sem undir lok tímabilsins var orðinn
mennta mála ráðherra og stóð þá að fyrstu lagasetningunni um listamanna-
laun árið 1967. Af greinargerð með frumvarpi hans frá 1948 að dæma er
greini legt að Gylfi vildi skapa frið um heiðurslaunaflokkinn og með laga-
setningu „ætti aðstaða þeirra listamanna, sem mestrar viðurkenningar
njóta, að geta orðið örugg og ekki hætta á stöðugum deilum um úthlutun fjár
til þeirra.“21 Þegar þetta var ritað var aðeins einn listamaður kominn í slíkt
skjól, Gunnar Gunnarsson.
Hér verða ekki rakin öll þau frumvörp sem lögð voru fram um lista-
mannalaun á áratugunum eftir síðari heimsstyrjöld en með tilliti til heiðurs-
launa er rétt að benda sérstaklega á frumvarp frá árinu 1955 sem Gunnar
Thoroddsen, þá bæði óbreyttur þingmaður Sjálfstæðisflokks og borgar-
stjóri, lagði fram. Frumvarpið, sem var flutt að beiðni Rithöfundasambands
Íslands, snéri í mun ríkari mæli að heiðurslaunum listamanna en venja var.
Athygli vekur að frumvarpið takmarkar fjölda heiðurslauna við einungis 6
listamenn sem Alþingi átti að velja beint „með skriflegri atkvæðagreiðslu
og umræðulaust“ á meðan nefnd gerði tillögu um önnur laun listamanna
til menntamálaráðherra. Heiðurslistamenn áttu að vera alla vega 40 ára en
í frumvarpinu var að finna nokkuð ítarleg ákvæði um heiðurslaunin. Við
veitingu þeirra átti að hafa hliðsjón af eftirfarandi atriðum:
a) hversu arðbær sú listgrein er almennt, sem maður leggur stund á,
b) hvort maður gegnir föstu starfi og hversu vel launuðu,
c) hvort maður hefur eftirlaunarétt,
d) hvort maður hefur verulegar tekjur af eignum eða fjárafla utan sinnar
listgreinar.22