Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Page 38

G u ð n i Tó m a s s o n
38 TMM 2015 · 2
nefndar, lýst því yfir að til stæði að endurskoða fyrirkomulag heiðurslauna.31
Nefndin hafði þá klofnað í afstöðu sinni til rithöfundarins Sigurðar A.
Magnússonar sem var tekinn nýr á listann en fulltrúar Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks sátu hjá við afgreiðsluna. Þannig urðu deilur um ein-
staka listamenn og flokkspólitískar tengingar þeirra tilefni til endurmats á
hefðum Alþingis. Tilganginn með sérstöku frumvarpi um heiðurslaun sagði
Björgvin G. Sigurðsson vera „að skapa ramma utan um fyrirkomulagið, búa
til ákveðnar kríteríur um hvernig fólk skuli veljast þarna inn, hve margir geti
verið þarna í heildina og hvernig laununum skuli háttað.“ Ennfremur tók
Björgvin fram að frumvarpið væri byggt á þeirri hefð sem myndast hefði við
ákvarðanir Alþingis við útdeilingu heiðurslauna.32
Ekki varð mikil umræða um heiðurslaun í sölum Alþingis árið 2012. Full-
trúar Framsóknarflokksins, Siv Friðleifsdóttir og Huld Aðalbjargardóttir,
lýstu reyndar þeirri skoðun flokksins að fjármagn sem færi í heiðurslaun
ætti frekar að nýta í að styrkja unga, upprennandi listamenn. Pétur Blöndal,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins greiddi atkvæði gegn frumvarpinu ásamt
þingmönnum Framsóknarflokks og flokkssystur sinni Unni Brá Konráðs-
dóttur, sem nú er formaður allsherjar- og menntamálanefndar. Pétur sagðist
frekar vilja tala um „heiðurslaun skattgreiðenda.“ Hann taldi að heiðurslaun
sem slík gætu haft áhrif á listsköpun listamanna, sem yfirleitt væru gagn-
rýnendur „kerfisins“ í list sinni. Pétur var á því að með lögunum væri verið
að múlbinda listamenn og þar með reynt að „teyma þá inn á jötuna þar sem
þeir eru hlýðnir og góðir og búa til list sem er í samræmi við skoðanir stjórn-
málamanna, háttvirtra þingmanna.“33 Ólíklegt verður að teljast að aðdráttar-
afl heiðurslauna listamanna sé svo mikið en í þessum orðum endurspeglast
líka aðrar hugmyndir þingmannsins um hlutverk hins opinbera.
Þó að enn hafi ekki bæst í hóp heiðurslistamanna eftir að ný lög um
heiðurslaunin tóku gildi verður að segjast að löggjöfin sem slík breytir harla
litlu um tilhögun þessara mála. „Kríterían“ áðurnefnda um það hvernig fólk
skuli veljast inn á listann er svohljóðandi í 3. grein laganna:
Þeir einir geta notið heiðurslauna sem hafa varið starfsævi sinni eða verulegum
hluta hennar til liststarfa eða skarað fram úr við listsköpun sína eða ef störf þeirra að
listum hafa skilað miklum árangri á Íslandi eða á alþjóðavettvangi. Taka skal tillit
til skiptingar í hópi heiðurslaunamanna eftir listgreinum og kyni.34
Þessi krítería bætir litlu við það hvernig valið hefur farið fram á Alþingi í
gegnum tíðina. Staðfest er verklag sem á rætur að rekja til síðustu ára 19.
aldar þegar sjálfstæðisbaráttan stóð sem hæst og Alþingi tók fyrst upp á því
að veita Matthíasi Jochumssyni heiðurslaun. Það er verklag byggt á óljósum
hefðum og með takmörkuðu gagnsæi. Ákvæðið lýsir því íhaldsamri menn-
ingarstefnu löggjafans ágætlega.
Ýmsar spurningar vakna þó við lestur á þessum stutta lagatexta hér að
ofan: Hvernig ber að skilgreina verulegan hluta starfsævinnar hjá lista-