Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 40

G u ð n i Tó m a s s o n
40 TMM 2015 · 2
laun koma einstaka sinnum upp á yfirborðið þegar deilur rísa á stjórn-
málasviðinu um nýja heiðurslistamenn og eins getur val nýrra listamanna
falið í sér áherslubreytingar, til dæmis útvíkkun listhugtaksins sem haft er til
hliðsjónar við veitingu heiðurslauna. Þær listgreinar sem stundum er talað
um sem æðri listir hafa alltaf verið áberandi á listanum. Á núverandi lista eru
ljóðskáld áberandi í bókmenntaflokknum, en bókmenntir hafa alla tíð verið
fyrirferðarmiklar þegar heiðurslaun eru annars vegar. Tónskáld og tónlistar-
menn úr sígildri tónlist eru áberandi en talsvert hallar á léttari tónlist sem á
þar aðeins einn fulltrúa, Megas. Sömuleiðis er á listanum í dag aðeins einn
kvikmyndagerðarmaður, Þráinn Bertelsson. Val á þessum tveimur lista-
mönnum, Þráni og Megasi, var því til merkis um útvíkkun listhugtaksins til
grundvallar heiðurslaunum.
Eins og áður segir njóta nú 23 listamenn heiðurslauna og er kostnaður
ríkisins við árslaun þeirra samkvæmt fjárlögum þessa árs 72.851.000 kr.37
Tuttugu listamannanna voru í upphafi árs orðnir sjötugir og eru heiðurslaun
þeirra 3.089.000 kr. á árinu eða 80 % af fullum árslaunum listamannalauna.
Aðeins 2 listamenn eru yngri og þeirra laun eru 3.862.000 kr. Megas varð
sjötugur á dögunum og skertust heiðurslaun hans við þau tímamót um 20%.
Ef horft er til þeirra upphæða sem áætlað var í fjárlagafrumvarpi þessa árs
að veita annars vegar til safna- og listastofnana og annarra verkefna á sviði
lista í gegnum menntamálaráðuneyti (10.431 m.kr) og hins vegar til mál-
efna menningararfs í gegnum forsætisráðuneyti (904 m.kr)38 má finna út að
útgjöld til heiðurslauna nema aðeins um 0,64 % af þeirri upphæð. Heiðurs-
laun eru því ekki fyrirferðarmikill biti á hlaðborði menningarstefnu ríkisins.
Hugmyndir að nýjum heiðurslistamönnum koma inn í nefndarstarf
allsherjar- og menntamálanefndar með ýmsum hætti, misjafnlega form-
legum. Oftar en ekki eru það áhugamenn um listir og vinir, samstarfsmenn
og kunningjar tiltekinna listamanna sem leggja til við nefndina eða ein-
staka nefndarmenn að ákveðinn listamaður sé vel að heiðrinum kominn.
Stundum berast tilnefningar að undangenginni undirskriftasöfnun þar sem
einstaklingar mæla með viðkomandi listamanni. Þingmenn í nefndinni
kunna einnig að vera misjafnlega undirbúnir til umræðu um málið, sumir
e.t.v. með ákveðin nöfn í farteskinu, aðrir með engin. Því vakna spurningar
um það hvort önnur sjónarmið hafi ekki oft á tíðum áhrif á það hverjir
veljast á listann, til dæmis aðstæður listamannanna, áhrif þeirra sem mæla
með þeim við allsherjar- og menntamálanefnd og tengsl þeirra eða lista-
mannanna sjálfra við einstaka stjórnmálaflokka, þingmenn eða áhrifamenn
í stjórnmálum.
Tveimur hugmyndum sem yfirleitt þykja eftirsóknarverðar við opinberan
stuðning í menningarlífinu, jafningjamatinu og lögmálinu um seilingar-
fjarlægð eða armslengd, er ekki til að dreifa þegar kemur að heiðurslaunum.
Eins og Bjarki Valtýsson hefur bent á í sambandi við úthlutun listamanna-
launa eru ákvarðanir alltaf líklegar til að verða umdeildar „bæði vegna þess